ترفند طالبان برای افزایش قیمت تریاک؟

بورسان- شکوفه حبیب‌زاده :یک ماه از فرمان ممنوعیت کشت، توزیع و مصرف کوکنار (تریاک) ازسوی طالبان در افغانستان می‌گذرد، اما اخباری که به گوش می‌رسد حاکی از ادامه روند کشت خشخاش در سه ولایت هلمند، قندهار و زابل به‌عنوان سه مرکز اصلی آن در افغانستان است. برخی می‌گویند باوجود چیزی فراتر از ۲۲۰هزار هکتار زمین زیر کشت خشخاش در این کشور، تخریب مزارع که ازسوی طالبان در برخی ولایات در پیش گرفته شده، چندان منطقی به نظر نمی‌رسد. علاوه بر اینکه در اعلام این فرمان نیز پیام‌هایی مبنی بر عدم سخت‌گیری با کشاورزان در کشت خشخاش وجود دارد. این فرمان سبب شده تا قیمت تریاک حدود ۸درصد افزایش یابد. به گفته برخی تحلیلگران، این اقدام طالبان، باتوجه به زیر کشت رفتن مزارع، عملیاتی نیست و تنها ظاهرسازی برای جلب اعتماد جهانی و جذب کمک‌های مالی بین‌المللی است و کماکان طالبان از محل عشر (یک‌دهم) درآمد حاصل از تجارت تریاک سود خواهد برد. با این حال نباید این نکته را از یاد برد که این اقدام طالبان درصورت اجرایی شدن در شرایط کسری شدید بودجه و تحریم‌های افغانستان، درآمد امارت اسلامی را به‌صورت جدی کاهش می‌دهد و در کنار آن، اگر طالبان بر این موضوع خود پافشاری نکرده و در سال آتی با کشت خشخاش مقابله نکند، اعتبار خود را از دست خواهد داد. ازآنجایی‌که پس در دوره نخست صدور دستور ممنوعیت کشت خشخاش ازسوی ملاعمر، با کاهش کشت خشخاش مواجه بودیم، اما در آخرین سال حضور حکومت امارت اسلامی در افغانستان روبرو بودیم، ادله محکمی برای ارزیابی دقیق آنکه این ممنوعیت ادامه‌دار خواهد بود یا خیر در دست نداریم. با این حال به‌ نظر می‌رسد دو اتهام کسب درآمد بیشتر در کنار تلاش برای جلب اعتماد بین‌المللی فعلا بر طالبان وارد است و استمرار آن در آینده، امکان بررسی را در این زمینه فراهم خواهد کرد.

فرمانی متفاوت با فرمان ملاعمر

این فرمان روز سوم آوریل سال جاری میلادی در یک نشست خبری و در جمع خبرنگاران و مقامات دولت امارت اسلامی توسط ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان، قرائت شد. در فرمان آخوندزاده خطاب به مردم افغانستان آمده است: «به تمام هموطنان خبر داده می‌شود که از تاریخ صدور این فرمان کشت کوکنار (خشخاش) در تمام کشور به گونه مطلق منع است و هیچ‌‌کسی پس از این نمی‌تواند برای کشت این بوته تلاش کند. اگر خدای‌نخواسته کسی تخلف کرد، کشت او از بین برده می‌شود و با متخلفین از روی شریعت اسلامی برخورد صورت می‌گیرد. همچنان در سراسر کشور استعمال و انتقال، خرید و فروش، تجارت، واردات و صادرات و کارخانه‌های تولید هرگونه مواد نشئه‌آور مثلا شراب، هرویین، شیشه، تبلیت که (اکستاسی / MDMA) چرس و ... به گونه جدی منع است. تعمیل این فرمان لازمی است. اگر هر کسی تخلف کند از سوی ادارات عدلی و قضایی تعقیب و مجازات می‌شود.»

در فرمان ملا محمد عمر، رهبر پیشین این گروه که ۲۷ ژوئیه سال ۲۰۰۰، در قالب یک پیام شفاهی از رادیو دولتی شریعت، رسانه طالبان، پخش شد، او تأکید کرده بود: «کشت کوکنار، غیراسلامی است و کشتکاران به‌شدت مجازات می‌شوند.» که این پیام به سبب چهره کاریزماتیک ملاعمر که البته پیش از کشت خشخاش در افغانستان صادر شده بود، موجب شد تا حجم تولید تریاک در سال ۲۰۰۱، نسبت به حجم تولید در سال ۲۰۰۰، با کاهش ۹۵ درصدی روبرو شده و به ۱۸۵ تن برسد.

با این حال در پیام آخوندزاده، امیرالمومنین جدید طالبان، «ممنوعیت شرعی» اعلام نشده و صرفا اعلام شده که «با متخلفان (کسانی‌که فرمان دولت را نادیده گرفته و به کشت خشخاش و تجارت مواد مخدر ادامه دهند) از روی شریعت اسلامی برخورد خواهد شد.»

با این حال وقتی ذبیح‌اله مجاهد، سخنگوی طالبان این پیام را در نشست خبری خواند، گفت: «دلیل روآوردن کشاورزان ما به کشت مواد مخدر ضعف اقتصادی است، باید به آنها کمک کنیم تا محصولات جایگزین کشت کنند. در این‌باره با نمایندگان جامعه جهانی حرف زده‌ایم.»

طالبان با کشت تریاک مخالفت جدی نمی‌کند

به گفته آقای مجاهد جامعه جهانی وعده همکاری با طالبان در زمینه کمک به کشاورزان و کشت جایگزین تریاک داده‌اند. او تاکید کرد که «تا فراهم شدن شرایط کشت محصولات جایگزین، در رابطه با زندگی کشاورزان نباید سخت‌گیری کنیم.»

و این آخرین سخن مجاهد در این زمینه، همان موضوعی است که خبرگزاری آناتولی به نقل از کشاورزان نیز آن را نقل می‌کند: «با وجود موضع رسمی طالبان، کشاورزان می‌گویند که تاکنون برای کشت خشخاش با هیچ مانعی از سوی حکومت مواجه نشده‌اند.»

مذاکرات طالبان برای صادرات تریاک و حشیش

سردار کریمی، رئیس پلیس مبارزه با مواد مخدر هم درباره فرمان طالبان در این زمینه گفته: «متأسفانه شاهد هستیم مجوزهایی از سوی طالبان به مردم منطقه داده می‌شود که امسال می‌توانید مستثنی باشید و تولید خشخاش را ادامه دهید. همچنین در خبرها آمده بود که طالبان مذاکراتی را با کشورهایی مثل استرالیا مبنی بر صادرات تریاک و حشیش داشته‌اند. تمام این اتفاقات منجر به افزایش تولید مواد مخدر خواهد شد. همچنین روانگردان شیشه به صورت انبوه در افغانستان تولید می‌شود.»

افزایش قیمت شدید تریاک

در این میان ابهام در بازار به دلیل موضع رسمی طالبان مبنی بر ممنوعیت تجارت مواد مخدر پس از ورود آنها به کابل قیمت تریاک را افزایش داده است.

بر اساس اعلام دفتر مبارزه با جرایم و مواد مخدر ملل متحد، در سال جاری میلادی بین ۱.۸ میلیارد و ۲.۷ میلیارد دلار در افغانستان از تریاک به دست آمده است. به این ترتیب حدود یک دهم بازدهی اقتصادی افغانستان به تجارت تریاک متکی است.

طبق گزارش سازمان ملل متحد، تولید تریاک در افغانستان و قیمت آن افزایش یافته است. بر بنیاد گزارش دفتر مبارزه با جرایم و مواد مخدر ملل متحد، امسال در فصل برداشت تریاک که در ماه جولای پایان یافت، ۶۹۰۰ تن تریاک برداشت شده است که نسبت به سال گذشته ۸ درصد بیشتر بوده است.

اعمال ممنوعیت آن سبب شده تا قیمت این ماده مخدر افزایش یابد و از طرفی برخی به فکر جایگزین کردن آن با مواد صنعتی باشند یا با گسترش کشت غیرسمی خشخاش به‌ویژه در ایران روبرو باشیم.

علت تأخیر در صدور فرمان ممنوعیت کشت خشخاش

محمدحسین عمادی، کارشناس ارشد سابق سازمان ملل در افغانستان و سفیر سابق و نماینده ایران در فائو در گفت‌وگو با «بورسان» در این زمینه گفت: «تنها فرمانی که ازسوی طالبان صادر شد و ممکن است برای ایران نکته مثبت داشت، فرمان ممنوعیت کشت خشخاش بود که آن هم به دلایل متعددی به هیچ وجه با فرمان ملاعمر در ۲۵ سال پیش قابل مقایسه نیست، چون از یک‌طرف رهبر فعلی طالبان، کاریزمای ملاعمر را ندارد و ازطرفی با توجه به وابستگی طالبان به مالیاتی که از محل درآمد و کاشت تریاک به دست می‌آورد، قطعاً در عمل نمی‌تواند محقق شود. از همه مهم‌تر اینکه زمانی‌که این فرمان صادر شد، کشت خشخاش شروع شده و طبیعی است برای معدوم کردن این مزارع باید با مردم در پهنه‌ای به وسعت ۲۵۰ هزار هکتار مقابله کنند که عملا امکان‌پذیر نیست. نه توان و اقتدارش را دارند و نه منافعشان اجازه می‌دهد، اما باعث شد قیمت تریاک به سه برابر افزایش یابد و عملا باعث می‌شود معتادان به تریاک به مواد مخدر شیمیایی رو بیاورند.»

عمادی در ادامه این اقدام طالبان را در راستای کسب محبوبیت جهانی عنوان می‌کند و یادآور می‌شود: «مبارزه با کشت و قاچاق مواد مخدر یکی از مفاد توافقنامه دوحه است که در ماه فوریه سال ۲۰۱۹ میان ایالات متحده امریکا و طالبان امضا شد و طالبان در تلاش است که در همین راستا گام بردارد تا نظر جامعه جهانی را جلب کند، هرچند در عمل محقق شدن آن، دور از ذهن به نظر می‌رسد.»

سعید صفاتیان، یک تحلیلگر حوزه مواد مخدر نیز در این زمینه به ایسنا گفته بود: «مواد مخدر در انبارهای افغانستان دپو شده است و این دپو به مرور وارد بازار می‌شود و می‌تواند منبع درآمد بسیار بالایی باشد و افغانستان جهشی در قیمت مواد مخدر پیدا می‌کند. گزارش‌های زیادی از افغانستان به دست آمده که این کشور علاوه بر تولید تریاک به سمت تولید شیشه و حشیش نیز حرکت کرده است و نوع زمین‌هایی که در افغانستان وجود دارد برای کشت گیاه افرا که از آن شیشه تولید می‌شود، بسیار مساعد است. بنابراین نمی‌توان پیش‌بینی کرد که افغانستان به راحتی از این موضوع بگذرد. به نظر این یک استراتژی برای همسو کردن خود با کشورهای دیگر است.»

کشت جایگزین خشخاش مشخص نیست

عمادی، نماینده ایران در فائو با اشاره به تلاش برای جایگزین کردن کشت خشخاش می‌گوید: «این کار به سهولت امکان‌پذیر نیست. باید محصولی را در نظر داشت که با طبیعت افغانستان هماهنگ باشد. زمانی کشت زعفران در دستور کار قرار گرفت که با انتقاد جدی ایران همراه شد،‌ درحالی‌که ایران می‌توانست با مدیریت کشت زعفران و زنجیره تولید آن، هم بازار را در دست داشته باشد و هم در کنار آن، به هدف کاهش کشت تریاک در افغانستان و معضل مواد مخدر در ایران خاتمه دهد.»

به گفته او، طالبان بودجه امسال خود را بسیار کمتر از سال‌های قبل اعلام کرده است. طالبان اولین بودجه سالانه کشور را که ۲۳۱ میلیارد افغانی (معادل ۲.۶۳ میلیارد دلار) اعلام کرده و گفته است به‌طور کامل نیاز‌های خود را از "درآمدهای داخلی" تامین می‌کند. این بودجه تقریبا نصف رقم بودجه‌ در سال‌های قبل است و طبیعی است که طالبان برای تأمین آن نیازمند درآمدهای دیگر باشد و حتی اگر مقامات اصلی طالبان به فکر کسب درآمد از محل تجارت تریا نباشند، در قشر میانی آنها، روی درآمد حاصل از تریاک حساب باز می‌کنند.