دولت با تجمیع پایگاه‌های اطلاعاتی خود درآمد اشخاص را شناسایی می‌کند
معیارهای دولت برای تعیین یارانه‌بگیران چیست؟
- افزودن به علاقه‌مندی‌ها
- اشتراک‌گذاری
- 2 پسندیدن
اولین بار است که ایرانی‌ها مجموعه اطلاعات درآمدی و دارایی‌های خود را می‌توانند روی سایتی که دولت برای پرداخت یارانه ایجاد کرده ببینند. حالا می‌توان گفت دولت به طور متمرکز می‌داند چقدر حساب‌های بانکی هر کدام از ما گردش دارد، چقدر با کارت‌های بانکی‌مان خرید کرده‌ایم، چند سفر خارجی رفته‌ایم و چند خانه و خودرو داریم. البته که این اطلاعات سال‌هاست در دسترس دولت است، اما حالا با تجمیع آن‌ها برای هر شخص حقیقی، رسماً برای تخمین وضع درآمدی استفاده خواهند شد. تجمیع اطلاعات ده‌ها سازمان و نهاد دولتی پایگاه رفاه ایرانیان را ایجاد کرده که حالا می‌خواهد استحقاق هر کس برای دریافت یارانه حمایتی را تشخیص دهد. به هر صورت نفس اقدام تجمیع پایگاه‌های اطلاعاتی اقدام مؤثری است؛ چون می‌تواند این امید را ایجاد کند که با فراهم‌آمدن اطلاعات درآمدی افراد، دولت به سوی افزایش نقش مالیات بر درآمد به جای انواع مالیات‌های اختلال‌زا و پراکنده حرکت کند.
بورسان: تعیین وضعیت اقتصادی افراد و طبقه‌بندی آن‌ها جهت پرداخت یارانه متفاوت بر اساس آن وضعیت کار ساده‌ای نیست. طبیعتاً نمی‌توان روی خوداظهاری‌ها حساب باز کرد، چرا که معمولاً هر کس درآمد خود را پایین‌تر از واقعیت اعلام می‌کند. اطلاع دولت از درآمد کارمندانش تقریباً کامل است اما تشخیص درآمد سایر اقشار به اطلاعات مختلفی نیاز دارد. در این گزارش می‌خواهیم بررسی کنیم دولت با اتکا به چه اطلاعاتی از شهروندان دست به دهک‌بندی و در نهایت پرداخت یارانه به دهک‌های پایین زده است.
پروژه‌ای که در سال‌های اخیر در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی کلید خورده بود، ایجاد یک پایگاه جامع اطلاعاتی به نام پایگاه رفاه ایرانیان بود که به گفته وزیر این وزارتخانه در حال حاضر تا ۹۵ درصد کار این پایگاه پیش رفته است و حالا تبدیل شده به ابزار اصلی دولت برای دهک‌بندی در برنامه جدید یارانه نقدی. این پایگاه از تجمیع اطلاعات پنجاه عدد از منابع داده‌ای دولت پدید آمده است تا بتواند اطلاعات اقتصادی و هویتی اکثر افراد را با دقت مناسبی جمع‌آوری کند.
اگر یارانه به حساب شما واریز نشده است گزارش «سیر تا پیاز سامانه پیگیری یارانه معیشتی » را ببینید.
پایگاه رفاه ایرانیان حاوی چه اطلاعاتی از مردم است؟
داده‌های کامل پایگاه رفاه به خاطر حفظ حریم شخصی و دیگر ملاحظات در معرض انتشار عمومی قرار نمی‌گیرد اما یک نمونه مختصر دو درصدی از آن منتشر می‌شود که به وسیله آن می‌توان تصویری به دست آورد از آنچه که از مردم گردآوری می‌شود و با آن دهک‌بندی صورت می‌گیرد.
جدول زیر یک دسته‌بندی از اطلاعات مهم موجود در پایگاه رفاه ایرانیان را ارائه می‌کند. درمورد کارمندان دولت می‌توان گفت داده «درآمدهای فرد از حقوق» اطلاعات مناسبی دارد اما از آنجا که برای سایر افراد چنین اطلاعات دقیقی موجود نیست، لازم است از برخی اطلاعات حساب‌های بانکی و تراکنش‌های کارت بانکی برای تقریب‌زدن وضعیت درآمدی افراد استفاده کرد.
دهک‌بندی چطور انجام می‌شود؟
به نظر می‌رسد دهک‌بندی در وزارت رفاه به کمک ترکیبی از اطلاعات موجود در جدول بالا صورت می‌گیرد. میزان واریزی به حساب افراد اطلاعات مناسبی از انواع درآمدهایشان به دست می‌دهد. از سوی دیگر، میزان خرید انجام‌شده با کارت بانکی یک تقریب مناسب از هزینه‌های فرد است. ظاهراً در محاسبه‌دهک‌ها، این دو داده وزن بالایی دارند، چرا که نمود خوبی از سطح درآمدها و هزینه‌های فرد هستند. اما پس از این دو، مانده‌حساب فرد هم اطلاعاتی است که در دهک‌بندی می‌تواند به کار برود. در نهایت این که فرد چند خودرو دارد و آیا سرپرست خانوار هست یا نه، با وزن کمی در دهک‌بندی اعمال می‌شود. آن طور که از نتایج وبسایت طرح کمک معیشتی برمی‌آید، ظاهرا اطلاعات مالکیت مسکن هم مورد استفاده قرار گرفته است. اطلاع از دارایی‌های فرد از جمله خودرو و مسکن برای تعیین دهک اقدام قابل توجهی است.
درآمد مردم در هر دهک چقدر است؟
اطلاعات کامل پایگاه رفاه در اختیار عموم قرار نمی‌گیرد اما داده دیگری که می‌توان به کمک آن تصویری از وضعیت دهک‌ها به دست آورد، داده آمارگیری هزینه و درآمد خانوار است که مرکز آمار سالانه اجرا می‌کند. آخرین داده موجود از این آمارگیری مربوط به سال ۱۳۹۹ است که بورسان پیش‌تر در گزارش‌های «هر دهک درآمدی جامعه ایران ماهانه چقدر درآمد دارد؟ » و «خرج ثروتمندان ایرانی معادل چند سال کار قشر متوسط است؟ » با استفاده از آن محاسباتی از درآمد و هزینه دهک‌ها را اعلام کرده بود. اکنون با توجه به تورم هر دهک در دو سال گذشته، نتیجه به‌روزشده و تخمینی درآمد و مخارج هر دهک در سال جاری ارائه می‌شوند. این ارقام در جدول زیر قابل مشاهده‌اند.
البته در بررسی ارقام جدول بالا باید احتیاط کرد. سه نکته مهم در تفسیر این اعداد وجود دارد. اولاً نتایج به صورت سرانه ارائه شده‌اند. به این معنی که برای یک خانوار تک‌نفره (یک فرد مجرد که جدا زندگی می‌کند) معنا دارند. برای یک خانواده باید این اعداد را در اندازه معادل آن خانواده ضرب کرد که فرمول خاص خود را دارد.
نکته دوم این است که این اعداد یک میانگین کشوری هستند. همان‌طور که می‌دانید سطح هزینه‌ها میان شهرها و روستاها، میان تهران و بقیه کشور، میان مراکز استان‌ها و شهرهای کوچک، همه بسیار متفاوت است. حتی تورم سالانه استان‌های ایران بعضاً بیست درصد تفاوت دارند! بنابراین ممکن است نتایج با شهود برخی افراد چندان سازگار نباشد چرا که تجربه زندگی آن‌ها با سطح هزینه‌های بسیار متفاوتی نسبت به متوسط کشوری همراه است. نکته سوم هم این است که این ارقام صرفاً به کمک نتایج سال ۱۳۹۹ و ارقام تورم دهک‌ها تخمین زده شده و از دقت خیلی بالایی برخوردار نیست.
پایگاه‌های جامع اطلاعاتی چه کاربردهای دیگری در سیاستگذاری دارند؟
دهک‌بندی جهت توزیع یارانه‌ها تنها یکی از کاربردهای ممکن پایگاه رفاه است. یک استفاده بسیار مهم و مفید یک پایگاه جامع اطلاعاتی از درآمدها، کمک به تعیین مالیات بر درآمد اشخاص (PIT) است. این نوع مالیات جزو انواع پرکاربرد دریافت مالیات در کشورهای توسعه‌یافته است و تجارب و پژوهش‌های صورت‌گرفته اهمیت آن را پررنگ کرده‌اند. با استفاده از اطلاعات حساب بانکی افراد تقریبی از درآمد آن‌ها به دست می‌آید و مالیات درآمدشان تعیین می‌گردد. با این حال ساختار دریافت مالیات در ایران هنوز چندان به سمت دریافت چنین مالیاتی نرفته است. اما می‌توان گفت یک زیرساخت لازم برای این نوع مالیات، تکمیل پایگاه اطلاعات رفاه بوده است.
دیگر کاربرد این پایگاه داده می‌تواند تشخیص افراد ناتوان و فقیر باشد. گفته می‌شود در سال‌های اخیر برخی پژوهشگران به کمک اطلاعات این پایگاه متوجه شده‌اند که برخی از افراد دهک ۹ و ۱۰ هم در حال استفاده از کمک‌های سازمان‌هایی مثل کمیته امداد هستند! اگر تمام سازمان‌های دولتی و شبه‌دولتی که وظیفه کمک به افراد ناتوان و فقیر را دارند، یکپارچه شوند و از اطلاعات یکپارچه موجود هم استفاده کنند، احتمالا این دست حمایت‌ها بسیار هدفمندتر رخ خواهد داد.