هفت اعتراض بنزینی خونبار در جهان

بورسان : باز هم اصلاح قیمت سوخت و حذف یارانه انرژی به شکل گیری اعتراضات خونباری در یک نقاط از جهان منجر شده است. این بار قرعه به نام قزاقستان افتاده، کشوری در آسیای مرکزی بین چین و روسیه که عنوان بزرگترین کشور محصور در خشکی را یدک می‌کشد. اعتراضاتی که از هفته پیش آغاز شده با وجود عقب نشینی سیاستمداران از اعمال افزایش نرخ‌ها و استعفای نخست‌وزیر هنوز آرام نشده وحالا پای نیروهای خارجی را هم به میان کشانده است.

این اولین بار نیست اصلاح قیمت انرژی در جهان به اعتراضاتی منجر می‌شود. در طول تاریخ اصلاح قیمت سوخت در بسیاری از کشورها به خصوص آن دسته از کشورهایی که خود تولیدکننده نفت و گاز هستند با چالش‌های بسیاری همراه بوده است. متوسط قیمت خرده‌فروشی بنزین در جهان حدود 1.22 دلار در هر لیتر و قیمت آن در فوب خلیج فارس به بیش از 70 سنت رسیده است. با این حال حدود 25 کشور بنزین را کمتر از قیمت بازاری آن به فروش می‌رسانند. این کشورها که ایران نیز تقریبا در بالای آن قرار دارد تا کنون موفق نشده‌اند که حداقل قیمت‌ها را به قیمت‌های جهانی برسانند.

ونزوئلا؛ ثبت خونبارترین اعتراضات بنزینی تاریخ

ماجرای بنزین در ونزوئلا عجیب‌تر از هر کشور دیگری است. برای سال‌ها در تئوری بنزین در این کشور چنان ارزان بود که با یک دلار میشد صدها بار باک یک خودرو را پر کرد، اما در عمل اگر شما خوش شانس بودید با یک دلار به سختی می‌توانستید نصف باک خودرو خود را پر کنید. ماجرا این است که بنزین در این کشور آنقدر ارزان بود و است که تقریبا نایاب شده و بخش اعظم این سوخت به کشورهای همسایه قاچاق می‌شود. ارزش بنزین قاچاق شده از این کشور را تا 18 میلیارد دلار در سال نیز برآورد می‌کنند. همین موضوع در کنار افت تولید بنزین در نتیجه تحریم‌ها، باعث شد که حتی در پایتخت ونزوئلا برای دریافت بنزین صف‌های کیلومتری تشکیل شود. برای کامیون‌ها حمل و جابه‌جایی محصولات کشاورزی صرف نکند و حتی بنزین باک خودروهای عمومی چون آمبولانس و آتش‌نشانی هم نصیب راهزن‌ها شود. ماجرای بنزین در این کشور از اواخر دهه 80 میلادی آغاز شد، کارلوس پرز که با رای اکثریت مردم در فوریه 1989 قدرت را در دست گرفت تنها در عرض چند هفته به دلیل اجرای برخی اصلاحات اقتصادی از جمله اصلاح قیمت بنزین محبوبیت خود را کامل از دست داد و خیابان‌های ونزوئلا به محل بزرگترین اعتراضات به افزایش قیمت بنزین بدل شد. به طوریکه گفته شد در حین این اعتراضات 100‌ها نفر جان خود را از دست داده‌اند. در نهایت نیز پرز مجبور به عقب‌نشینی از سیاست‌های خود شد و در عرض چند سال نیز به جرم فساد از قدرت برکنار شد. بعد از پرز نیز برای دهه‌ها حکومت در ونزوئلا دست دولت‌های پوپولیستی قرار گرفته که توان هیچگونه اصلاحی را نداشته‌اند. یارانه بالای انرژی در کنار جمعی از سیاست‌های غلط اقتصادی، کاهش درآمد نفتی و ... این کشور را در سال‌های اخیر درگیر ابرتورمی کرده که در تاریخ کم سابقه است. مادورو، رئیس جمهور این کشور قیمت بنزین را سال گذشته با هزاران درصد رشد به 2.5 سنت سهمیه‌بندی و 50 سنت برای آزاد رساند. با این حال بنزین سهمیه‌ای این کشور همچنان ارزان‌ترین بنزین دنیا است.

ایران و وقایع آبان ۹۸

ایران تا کنون دو بار به طور جدی به اصلاح یارانه بنزین دست زده است، یک بار با اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها در دولت احمدی‌نژاد و بار دیگر با بازگرداندن نظام سهیمه‌بندی در آبان 98 و دولت روحانی. اما نتیجه این دو اقدام در نهایت شکست محض بود. به طوریکه همچنان ایران در حال حاضر بعد از ونزوئلا ارزان‌ترین بنزین را در دنیا به شهروندان خود اعطا می‌کند و طی سالیان اخیر بیش از هر کشوری یارانه انرژی پرداخت کرده است. آنطور که گزارش‌های بین المللی نشان می‌دهد اقدام احمدی‌نژاد برای حذف یارانه بنزین با وجود همه کاستی‌های آن، موفق‌تر و با برنامه‌تر از دولت روحانی بوده است. اطلاع‌رسانی درست و پرداخت یارانه نقدی به شهروندان پیش از افزایش قیمت بنزین دو اقدام خوب در آن زمان بود. این دو اقدام موجب شد که با وجود رشد چند برابری قیمت‌ بنزین اعتراضات خیلی محدودی در کشور شکل بگیرد که خیلی زود هم آرام شد. اما عدم تداوم افزایش قیمت‌ بنزین متناسب با قیمت‌های جهانی و همچنین پرداخت یارانه نقدی بیشتر از آنچه که دولت از اصلاح قیمت‌ها درآمد کسب می‌کرد دو عامل عدم موفقیت احمدی‌نژاد در حذف یارانه بنزین بود. اولی موجب شد که قیمت‌ها به سرعت از قیمت‌های جهانی فاصله بگیرد و بار دیگر قیمت بنزین یارانه‌ای شود، دومی هم در شرایط افت قیمت نفت و اعمال تحریم‌ها به کسری بودجه شدید دولت و چاپ پول برای پرداخت یارانه‌ نقدی منجر شد، اقدامی که تورم شدید را در آن سال‌ها به دنبال داشت.

اما در آبان 98 یک شبه نرخ یارانه‌ای بنزین افزایش 50 درصدی و نرخ آزاد آن افزایش 200 درصدی را ثبت کرد. عدم اطلاع‌رسانی پیش از اقدام و عدم کسب اعتماد مردم در خصوص پرداخت یارانه موجب شد که اعتراضات گسترده‌ای در کشور شکل بگیرد که کشته‌شدگان بسیاری هم از خود به جا گذاشت. هرچند با این اعتراضات دولت قیمت‌ها را به سطح قبل برنگرداند، اما رشد قیمت‌های جهانی از یک سو و تورم شدید داخلی از سوی دیگر موجب شد که یارانه با شدتی بیش از قبل به قیمت بنزین باز گردد. در حال حاضر قیمت بنزین با کارت سوخت حدود 5 سنت است که به معنای یارانه پنهان بیش از 20 هزار تومانی در هر لیتر از این سوخت است.

قزاقستان؛ گاز به جای بنزین مردم را به خیابان کشاند

اما جرقه ناآرامی‌های اخیر قزاقستان بر خلاف کشورهای دیگر نه با افزایش قیمت بنزین بلکه در اعتراض به افزایش نرخ گاز شکل گرفته است. بنزین در قزاقستان نزدیک به 47 سنت در هر لیتر است که نهمین کشور با بنزین ارزان در دنیا محسوب می‌شود. با این حال بخش زیادی از مردم در قزاقستان از گاز مایع (ال‌پی‌جی) به عنوان سوخت خودروهای استفاده می‌کنند. در این میان در کنار رشد قیمت نفت و بنزین در ماه‌های اخیر، قیمت گاز رشد شدیدی را تجربه کرده است. از این رو دولت با برداشتن سقف قیمت گاز رشد دو برابری قیمت این سوخت را موجب شد تا مردم را به مصرف بنزین سوق دهد.

اما مردم خسته از کرونا، بی‌کاری، تبعیض و فساد رشد قیمت انرژی را بهانه قرار دادند و به خیابان‌ها ریختند. هرچند نخست وزیر این کشور در عرض چند ساعت از حکومت استعفا داد و قیمت گاز به سطح قبل بازگشت اما ناآرامی‌ها پایان نیافت و مدام شعله‌ورتر می‌شود. به طوریکه رئیس جمهور این کشور علاوه بر اینکه دستور شلیک مستقیم به سوی معترضین را صادر کرده، برای خاموش کردن اعتراضات حالا دست به دامان نیروهای نظامی روسیه شده است. گفته می‌شود تا کنون هزاران نفر دستگیر و صدها تن زخمی شده‌اند. در این میان بنا بر آمار رسمی حداقل 40 نفر جان خود را از دست داده‌اند.

اندونزی؛ سقوط دولت با افزایش قیمت بنزین

قیمت بنزین در اندونزی در حال حاضر حدود 83 سنت است که نسبت به قیمت‌های بازاری مقداری بالاتر است. این کشور در دهه‌های اخیر بارها برای افزایش قیمت بنزین تلاش کرده و بارها با اعتراضات مردمی مواجه شده است، به طوریکه سقوط حکومت سوهارتو یکی از اولین روسای جمهور اندونزی را به افزایش قیمت این سوخت ارتباط می‌دهند.

سوهارتو دومین رئیس‌جمهور اندونزی بود. او در دهه ۱۹۶۰ با یک کودتای نظامی احمد سوکارنو اولین رئیس‌جمهور و بانی استقلال اندونزی را از قدرت برکنار کرد و مدت ۳۳ سال زمام امور کشورش را دردست داشت.

سقوط حکومت سوهارتو با افزایش قیمت بنزین در این کشور در سال 1998 همزمان شده است، بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که افزایش قیمت بنزین و اعتراضاتی که به دنبال آن شکل گرفت سقوط دولت سوهارتو را سرعت بخشید. به دنبال این اعتراضات قیمت بنزین به سطح قبل بازگشت، با این حال شعله اعتراضات خاموش نشد. در سال‌های بعد از آن اندونزی چندین بار تلاش کرد که قیمت بنزین را افزایش و یارانه این سوخت را حذف کند و در نهایت به موفقیت نسبی در این زمینه دست یافت.

بنزین در بولیوی به خون نشست

در سال 2010 دولت بولیوی بعد از 6 سال ثبات در قیمت بنزین، تصمیم گرفت در راستای کمک به درآمد دولت و جلوگیری از قاچاق سوخت قیمت‌ها را افزایش دهد. اما افزایش یک باره قیمت بنزین آن هم به اندازه 80 درصد اعتراضات گسترده مردمی را به همراه داشت، موضوعی که خیلی زود دولت را به عقب‌نشینی از سیاست یارانه‌ای خود سوق داد. دولت ظرف 5 روز از تصمیم خود عقب‌نشینی کرد. هرچند این اعتراضات به سقوط دولت رئیس جمهور وقت، اوو مورالس منجر نشد، اما نظرسنجی‌ها نشان می‌داد که بیش از 60 درصد از مردم بولیوی اقدامات او را محکوم می‌کنند. بنزین هنوز هم در بولیوی با یارانه به فروش می‌رسد و قیمت این سوخت در حال حاضر در این کشور حدود 55 سنت است. کارشناسان اقتصادی یارانه انرژی را همچنان یکی از عوامل شکست تلاش‌های دولت برای فقرزدایی از این کشور می‌دانند.

هائیتی؛ عقب‌نشینی و استعفای دولت

در میانه‌های سال 2018 دولت هائیتی اعلام کرد که بر اساس طرح و برنامه صندوق بین‌المللی پول به نظام انرژی یارانه‌ای پایان خواهد داد و بر اساس آن قیمت بنزین، گازوئیل و نفت‌سفید تا 50 درصد افزایش می‌یابد. به دنبال این اقدام بنزین به 88 سنت و گازوئیل به 70 سنت افزایش یافت. این اقدام به اعتراضات گسترده مردمی در هائیتی منجر شد، به طوریکه در جریان این اعتراضات چندین نفر کشته شدند. اعتراضات موجب شد که در عرض 24 ساعت رئیس جمهور وقت از مواضع خود عقب‌نشینی کرده و اعلام کند که برنامه افزایش قیمت فعلا تعلیق می‌شود. با این حال آتش خشم مردم برای مدتی روشن ماند و در نهایت رئیس جمهور این کشور مجبور به استعفا شد. قیمت بنزین در هائیتی در حال حاضر حدود 66 سنت است. دولت کنونی این کشور اخیرا اعلام کرده که قصد دارد به اصلاح قیمت انرژی دست بزند و احتمالا قیمت بنزین حدود 20 درصد و نفت‌سفید حدود 100 درصد افزایش خواهد داشت.

نیجریه؛ اصلاحی که ناکام ماند

در سال 2011، یارانه سوخت 1.9 درصد از تولید ناخالص داخلی (8 میلیارد دلار آمریکا) نیجریه برآورد می‌شد. در ژانویه 2012، تحت فشارهای مالی شدید، دولت تصمیم گرفت به طور ناگهانی به برنامه یارانه سوخت پایان دهد و قیمت بنزین تقریباً یک شبه بیش از دو برابر شد. این افزایش قیمت باعث شعله‌ور شدن اعتراضات خشونت‌آمیز توده‌ای شد که پیش از این هم از تبعیض‌ها و فساد گسترده در بدنه دولت به تنگ آمده بودند. مردم نگران بودند در حالی که آنها از یارانه انرژی بی‌نصیب می‌مانند این اقدام به نفع کسانی شوند که پیش از آن هم از رانت‌های دولتی استفاده زیادی می‌بردند. ناآرامی‌ها دولت را مجبور کرد قیمت بنزین را یک سوم کم کند و نظام یارانه انرژی را تا حدودی باز گرداند. در حال حاضر قیمت بنزین در این کشور حدود 40 سنت یعنی تقریبا نصف قیمت بازارهای جهانی است.