دو تهدید اصلی درآمدهای نفتی ایران

بورسان: بلومبرگ گزارش داده که رقابت بین روسیه و ایران در بازار نفت چین بالا گرفته است به طوریکه ایران قیمت نفت خود را برای مشتریان چینی کاهش داده تا بلکه مانع از دست رفتن بازار نفتش در این کشور شود. اما این نمی‌تواند پایان رقابت نفتی تهران و مسکو باشد، روسیه که هزینه تولید هر بشکه نفتش حدود ۱۰ دلار است توان زیادی برای تخفیف دادن به مشتریانش دارد و این یعنی احتمالا ایران و روسیه به زودی وارد جنگ قیمتی خواهند شد. اما زمانی شرایط نگران‌کننده‌تر می‌شود که بدانیم تا پایان سال بازار نفت اروپا برای روسیه مدام محدود‌تر و محدودتر می‌شود و این یعنی روسیه بیش از حالا به دنبال افزایش سهم خود از بازار چین خواهد بود.

البته که افزایش حضور روسیه در بازار چین مسئله‌ای کوتاه مدت و موقتی نیست و کاهش وابستگی اروپا به انرژی روسیه یک تغییر پاردایم در بازار نفت و گاز است و ایران باید به این کشور به عنوان رقیبی دائمی در بازار نفت چین نگاه کند. از سوی دیگر مهمترین عامل افزایش فروش نفت ایران در ماه‌های اخیر نیاز بازار به نفت ایران بوده به طوریکه آمریکا را وادار کرده کمی پیچ تحریم‌ها را شل کند و اگر قیمت نفت افت کند، توان صادراتی نفت ایران به اندازه ماه‌های اخیر نخواهد بود و این دو تهدید اساسی درآمدهای نفتی ایران در صورت عدم توافق با غرب و باقی ماندن تحریم‌ها است.

ایران قیمت نفت خود را چقدر کاهش داد؟

خبرگزاری بلومبرگ در گزارشی نوشت که با افزایش فروش نفت ارزان روسیه در بازار چین، ایران مجبور شده نفت خام خود را با تخفیف بیشتری به چینی‌ها بفروشد.

چین به دنبال حمله نظامی روسیه به اوکراین و تحریم‌های غرب علیه مسکو، به یکی از واردکنندگان مهم نفت روسیه تبدیل شده است. صادرات نفت روسیه به چین در ماه مه رکورد زد و این کشور توانست جای عربستان سعودی را به عنوان بزرگترین صادرکننده نفت به چین بگیرد. به گزارش رویترز، میزان صادرات نفت روسیه به چین در ماه‌های اخیر بیش از ۵۰ درصد افزایش یافته است. چین پیش از جنگ اوکراین حدود ۶۰۰ هزار بشکه در روز از روسیه نفت می‌خریده اما حالا خرید نفت از این کشور را به بیش از یک میلیون بشکه در روز رسانده است.

افزایش فروش نفت روسیه به چین در حالی است که چین مهمترین و اصلی‌ترین بازار نفت ایران در شرایط تحریمی است و افزایش حضور روسیه در بازار چین موجب شده که بخشی از بازار نفت این کشور از بین برود. از میزان فروش نفت ایران به چین آمار دقیق و رسمی در دست نیست و آمار گمرک چین از پایان سال ۲۰۲۰ و افزایش تحریم‌ها علیه ایران تنها در سه ماه خرید نفت از ایران را تایید کرده که البته این ارقام خیلی کمتر از آن چیزی است که گزارش‌های غیررسمی اعلام می‌کنند.

بر اساس گزارش شرکت تحلیل داده‌های کپلر، ایران بخشی از بازار خود به چین را در ماه آوریل از دست داد، اما اما افزایش تقاضا در چین به دنبال خروج این کشور از قرنطینه کرونایی به مدد ایران آمد و توانست در ماه‌های اخیر بار دیگر بازار خود در چین را احیا کند. به طوریکه صادرات نفت ایران به چین در ماه‌های مه و ژوئن به بیش از ۷۰۰ هزار بشکه در روز رسیده است.

بر اساس ادعای بلومبرگ، حالا ایران با کاهش قیمت نفت خود تلاش کرده تا بازار خود در چین را حفظ کند. بلومبرگ می‌نویسد، ایران نفت خود را به قیمت تقریبا ۱۰ دلار کمتر از نفت برنت به چین می‌فروشد تا بتواند با نفت روسیه که قرار است در ماه‌ آگوست وارد بازار این کشور بشود، رقابت کند. این در حالی است که پیش از حمله نظامی روسیه به اوکراین، ایران نفت خود را تخفیف ۴ تا ۵ دلاری به چین می‌فروخت.

رقابت ایران و روسیه شدیدتر می‌شود؟

به دنبال ادامه‌دار شدن جنگ روسیه و اوکراین، اتحادیه اروپا در نظر دارد که تحریم‌های بیشتری را علیه خرید نفت از روسیه وضع کند. اتحادیه اروپا حدود یک ماه پیش ششمین بسته تحریمی علیه روسیه را به تصویب رساند. تحریم‌ها واردات نفت خام روسیه از طریق دریا را از 5 دسامبر 2022 و واردات فرآورده‌های نفتی را از 5 فوریه 2023 ممنوع می‌کند. البته واردات نفت خام و فرآورده‌های نفتی از طریق خط لوله از تحریم‌ها معاف خواهد شد.

روسیه سال گذشته حدود 3.1 میلیون بشکه در روز نفت خام، ان‌جی‌ال و خوراک مایع پالایشگاه‌ها و حدود 1.3 میلیون بشکه در روز گازوئیل و سایر فرآورده های نفتی به اروپا صادر کرده است که تقریبا ۷۵۰ هزار بشکه در روز نفت خام را با خط لوله و بقیه را با نفتکش صادر می‌کرد.

اما به دنبال شروع جنگ اوکراین صادرات نفت‌خام روسیه به اروپا کاهش و به آسیا(عمدتا چین و هند) افزایش یافته است. بر اساس داده‌های بلومبرگ، در هفته اول فوریه مسکو بیش از ۱.۹ میلیون بشکه در روز نفت‌خام به اروپا و حدود ۱.۱ میلیون بشکه به آسیا صادر می‌کرده است. اما با شروع جنگ این روند تغییر کرد تا در آوریل فروش نفت‌خام به آسیا به بیش از ۱.۹ میلیون بشکه و به اروپا به ۱.۳۳ میلیون بشکه در روز رسید.

همین حالا بسیاری از کشورهای اروپایی به خصوص آن دسته از کشورهایی که از طریق نفتکش از روسیه نفت خریداری می‌کرده‌اند، واردات خود را متوقف کرده‌اند. پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال حدود ۹۰ درصد خرید دریایی از نفت روسیه توسط اروپا متوقف می‌شود.

جنگ اوکراین برای ایران نتیجه عکس داشت؟

در ابتدای شروع جنگ این گمانه مطرح شد که حمله پوتین به اوکراین به نفع ایران است چراکه با افزایش قیمت نفت و دیگر کالاهای اساسی ایران می‌تواند به درآمدهای بیشتری دست یابد. با این حال با افزایش تحریم غرب علیه روسیه، این کشور به بازارهای آسیای شرقی برای فروش نفت و محصولاتی چون فولاد روی آورده و به رقیبی برای ایران بدل شده است.

رسانه میدل‌ایست‌آی به نقل از یک منبع آگاه که نامش را فاش نکرده مدعی شده است: هماهنگی با روس‌ها می‌توانست این امکان را برای ایران فراهم کند که زیان‌های خود را کاهش دهد، اما شنیده‌ام که روس‌ها حتی حاضر به هماهنگی با تهران بر سر تخفیف‌ها و قیمت‌ها نیستند.

در خصوص اینکه چرا نفت روسیه برای پالایشگران چینی جذاب‌تر است، دلایل متعددی گفته می‌شود. سی‌ان‌ان مینویسد: روسیه به چین بشکه‌های نفت ارزان‌تر و باکیفیت‌تر می‌دهد و در عین حال نفت روسیه تحت تحریم‌های ثانویه آمریکا قرار ندارد و شرکت‌های خریدار نفت این کشور در معرض خطر تحریم نیستند.

در پایان باید گفت در حال حاضر هیچ چشم‌اندازی پیش‌ روی پایان جنگ اوکراین وجود ندارد و حتی در صورت توقف جنگ نمی‌توان انتظار داشت که روابط نفتی و گازی اروپا و روسیه به شرایط عادی بازگردد. بنابراین کاهش وابستگی به انرژی مسکو پارادایم جدید بازار انرژی است و این یعنی روسیه به دنبال محکم کردن جای پای خود در بازار کشورهای آسیایی چون چین و هند و یک رقیب سرسخت برای ایران خواهد بود.

در این میان باید در نظر داشت این نیاز بازار به نفت ایران است که موجب شده که آمریکا فشار برای محدود کردن صادرات نفت کشور را کاهش دهد و مادامی که قیمت‌ها در بازار نفت افت کند و نیاز به نفت ایران کاهش یابد، فشار برای توقف خرید نفت از ایران افزایش خواهد یافت همانطور که ایران در سال ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ به سختی نفت خود را حتی به چین می‌فروخت.

بنابراین دو مسئله در آینده پیش روی ایران قرار دارد، افزایش حضور روسیه در بازار چین و کاهش نیاز این کشور به نفت ایران و احتمال افت قیمت نفت و افزایش فشار غرب برای توقف صادرات نفت ایران. این دو مسئله در کنار هم می‌تواند تهدید بزرگی برای درآمدهای نفتی ایران باشد؛ مگر اینکه سایه تحریم‌ها از سر کشور برداشته شود.