کدام پیام‎‌رسان در ایران محبوب‌تر است؟

بورسان : چندی است که برخی نمایندگان مجلس شورای اسلامی به دنبال تصویب طرحی تحت عنوان «صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی هستند» که برخلاف عنوانش بیشتر از آنکه به دنبال احقاق حقوق کاربران باشد، هدف محدود کردن اینترنت و حمایت و توسعه اپلیکیشن‌ها و پیام‌رسان‌های داخلی را دنبال می‌کند.

به این معنا با طرح صیانت از حقوق کاربران پیام‌رسان‌های خارجی محدود و حتی مسدود می‌شوند تا خیل استفاده‌کنندگان از رسانه‌های اجتماعی خارجی به پیام‌رسان‌های داخلی بپیوندند. پیش از این نیز با فیلترینگ تلگرام سعی بر این شد که مخاطبین ایرانی به پیام‌رسان‌های داخلی کوچ کنند. اما این اتفاق هیچگاه رخ نداد.

حال این سوال مطرح است که میزان محبوبیت هر پیام‌رسان و رسانه اجتماعی بین ایرانی‌ها چقدر است و با فیلترینگ تلگرام، میزان استفاده از دیگر اپلیکیشن‌ها چه تغییری کرد؟

محبوب‌ترین رسانه‌های اجتماعی

تلگرام، واتساپ، اینستاگرام، توئیتر، فیسبوک 5 اپلیکیشن پرطرفدار خارجی در ایران هستند و در مقابل از روبیکا، سروش، بله، آی‌گپ و ایتا نیز می‌توان به عنوان نمونه‌های داخلی پیام‌رسان‌های اینترنتی نام برد.

اما نتایج یک نظرسنجی که توسط مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران انجام شده نشان می‌دهد سه رسانه اجتماعی پرطرفدار در ایران خارجی و به ترتیب شامل واتساپ، اینستاگرام و تلگرام است. به این معنا که از هر 10 ایرانی بزرگسال (بالای 18 سال) 7 نفر از واتساپ استفاده می‌کند، 5 نفر از اینستاگرام و 4 نفر از تلگرام.

در مقابل پرمخاطب‌ترین رسانه اجتماعی داخلی روبیکا است که بر اساس نظرسنجی ایسپا میزان استقبال از آن کمتر از 9 درصد بوده است. این یعنی از هر 10 ایرانی بزرگسال به سختی یک نفر از این پیام رسان داخلی استفاده می‌کند. وضعیت دیگر اپلیکیشن‌های تولید داخل حتی از این هم بدتر است و این نشان از جاماندن این پیام رسان‌ها از نمونه‌های خارجی خود دارد.

پیام‌رسانی که فیلترنیگ حریفش نشد

تلگرام در تیرماه 1400 سومین پیام رسان محبوب بین ایرانی‌ها بوده است و حدود 40 درصد ایرانی‌ها اعلام کرده‌اند که از تلگرام استفاده می‌کنند. البته میزان محبوبیت این پیام رسان در سال‌های قبل بیشتر و تلگرام حتی محبوب‌ترین رسانه اجتماعی در ایران بود. در واقع یک نظرسنجی که فروردین 97 یعنی حدود یک ماه پیش از مسدود شدن تلگرام انجام شد نشان داد که حدود 60 درصد مردم از تلگرام استفاده می‌کنند، در حالی که میزان استفاده از واتساپ 11.7 و اینستاگرام 17.7 درصد بوده است.

با فیلترشدن تلگرام در اردیبهشت 97 استفاده از این پیام رسان قدری کاهش یافت و برخی از مخاطبان تلگرام راهی دیگر اپلیکیشن‌ها و رسانه‌های اجتماعی شدند. با این حال نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد بخش اعظم مخاطبان تلگرام به جای استفاده از پیام‌رسان‌های جایگزین سعی در یافتن فیلترشکن مناسب داشته‌اند.

آنطور که آخرین نظرسنجی ایسپا نشان می‌دهد فیلترینگ البته تاثیراتی داشته، به طور مثال با افزایش سن تعداد مخاطبان در تلگرتم نسبت به دیگر رسانه‎های اجتماعی با شدت بیشتری کاهش یافته که نشان از دشوار بودن استفاده از فیلترشکن برای کاربران بالای 50 سال نسبت به جوانان دارد.

کوچ تلگرامی‌ها به واتساپ

پیام رسان دیگری که در ایران با استقبال زیادی مواجه شده واتس‌آپ است. در فروردین 97، قبل از اعمال سیاست ‌فیلترینگ تلگرام میزان استفاده از واتس‌آپ 11.9 درصد بوده است. بعد از فیلتر تلگرام و کاهش 10 درصد کاربران آن، میزان استفاده از واتس‌آپ بلافاصله 12 درصد افزایش یافته و به 25 درصد رسید و این روند صعودی ادامه پیدا کرد تا جایی که حالا میزان استفاده از واتس‌آپ به 71.4 درصد رسیده است. درواقع داده‌ها نشان می‌دهد بخش اعظم کاربران پیام‌رسان‌های اجتماعی واتس‌آپ را جایگزین تلگرام کرده‌اند.

حالا از هر 10 ایرانی 7 نفر و از هر 10 جوان 18 تا 29 سال 9 نفر از واتس‌آپ استفاده می‌کند.

استفاده از این پیام رسان توسط مردان و زنان تفاوت چندانی ندارد، همچنین با افزایش سن استفاده از واتساپ نسبت به تلگرام و اینستاگرام کاهش کمتری می‌یابد که به دلیل ساده بودن استفاده از واتساپ و خاصیت پیام‌رسانی آن است.

اینستاگرام، اپلیکیشن جوانان

هرچند کاربری اینستاگرام و تلگرام تفاوت‌های زیادی دارد اما نظرسنجی ایسپا نشان می‌دهد که با محدود شدن استفاده از تلگرام استقبال از اینستاگرام هم افزایش یافته است. در فروردین 97 و پیش از فیلترینگ تلگرام، میزان استفاده از اینستاگرام 17.7 درصد بوده است. اما فیلتر شدن تلگرام بلافاصله استفاده از اینستاگرام 14.5 درصد افزایش یافته و به بیش از 32 درصد رسید. روند افزایشی استفاده از اینستاگرام ادامه یافته تا حالا به بیش از 53 درصد برسد.

اینستاگرام بین مردان طرفدار بیشتری دارد و با افزایش سن میزان طرفداران این رسانه اجتماعی به شدت کاهش می‌یابد که نشان از جذابیت کمتر این فضا برای مخاطبان بالای 50 سال نسبت به جوانان دارد.