بررسی بورسان از نتایج خام طرح آمارگیری هزینه و درآمد در سال ۹۹ نشان می‌دهد:
هر دهک درآمدی جامعه ایران ماهانه چقدر درآمد دارد؟
- افزودن به علاقه‌مندی‌ها
- اشتراک‌گذاری
- 6 پسندیدن
حدسی که از هر کدام از ما از موقعیت اقتصادی در جامعه داریم یا شناختی که از وضعیت درآمدی طبقه فقیر، متوسط و ثروتمند داریم، لزوماً با واقعیت‌ها یکی نیستند. طرح‌های آمارگیری که با روش‌های علمی می‌کوشند نسبت به خصوصیاتی از افراد جامعه آگاهی پیدا کنند، از جمله منابع مهم شناخت واقعیات هستند. طرح آمارگیری هزینه و درآمد خانوار که مرکز آمار هر سال در سطح شهرها و روستاهای ایران اجرا می‌کند، منبع مهمی از اطلاعات گوناگون درباره خصوصیات کلی اعضای خانوارها (مثل وضعیت تحصیلات، اشتغال و زناشویی)، ریزهزینه‌های هر خانوار و انواع درآمدهای هر یک از اعضا می‌دهد. در این گزارش بررسی می‌کنیم بر اساس آخرین نتایج منتشرشده از این آمارگیری، هر کدام از دهک‌های جامعه ایران چه حدودی از مخارج را دارند. باید دید: آیا نتایج با شهود می‌خوانند؟ دهک‌بندی طبق درآمد و هزینه‌های اسمی خانوارها تا چه حد درست است؟ جدول دهک های درآمدی سال ۱۴۰۰ چقدر می‌شود؟ استعلام دهک خانوار ۱۴۰۰ چطور بفهمیم در کدام دهک درآمدی یارانه هستیم؟
بورسان، مجتبی نظری : نتایج خام طرح آمارگیری هزینه و درآمد خانوار در سال ۹۹ در روزهای اخیر از سوی مرکز آمار ایران منتشر شد. این نوع از طرح‌های آمارگیری در کشورهای در حال توسعه با این ویژگی همراه هستند که بخش اندازه‌گیری هزینه‌هایشان دارای خطاهای کمتری (نسبت به بخش درآمد) است و در مجموع نمود بهتری از رفاه بلندمدت اعضای یک خانوار می‌دهد. بنابراین بهتر است برای دهک‌بندی جمعیت ایران، از هزینه‌ها (که شامل انواع کالاها و خدمات و همچنین سرمایه‌گذاری خانوار است) استفاده شود. این هزینه کلی، یک تقریب نسبتاً مناسب از «درآمد دائمی» خانوار است. جدول زیر میانگین هزینه سرانه خانوارهای هر دهک را نشان می‌دهد. چطور بفهمیم در کدام دهک درآمدی یارانه هستیم؟
درآمد مردم در هر دهک یارانه چقدر است؟
اطلاعات کامل پایگاه رفاه در اختیار عموم قرار نمی‌گیرد اما داده دیگری که می‌توان به کمک آن تصویری از وضعیت دهک‌ها به دست آورد، داده آمارگیری هزینه و درآمد خانوار است که مرکز آمار سالانه اجرا می‌کند. آخرین داده موجود از این آمارگیری مربوط به سال ۱۳۹۹ است که بورسان پیش‌تر در گزارش‌های «هر دهک درآمدی جامعه ایران ماهانه چقدر درآمد دارد؟ » و «خرج ثروتمندان ایرانی معادل چند سال کار قشر متوسط است؟ » با استفاده از آن محاسباتی از درآمد و هزینه دهک‌ها را اعلام کرده بود. اکنون با توجه به تورم هر دهک در دو سال گذشته، نتیجه به‌روزشده و تخمینی درآمد و مخارج هر دهک در سال جاری ارائه می‌شوند. این ارقام در جدول زیر قابل مشاهده‌اند.
البته در بررسی ارقام جدول بالا باید احتیاط کرد. سه نکته مهم در تفسیر این اعداد وجود دارد:
اولاً نتایج به صورت سرانه ارائه شده‌اند. به این معنی که برای یک خانوار تک‌نفره (یک فرد مجرد که جدا زندگی می‌کند) معنا دارند. برای یک خانواده باید این اعداد را در اندازه معادل آن خانواده ضرب کرد که فرمول خاص خود را دارد.
نکته دوم این است که این اعداد یک میانگین کشوری هستند. همان‌طور که می‌دانید سطح هزینه‌ها میان شهرها و روستاها، میان تهران و بقیه کشور، میان مراکز استان‌ها و شهرهای کوچک، همه بسیار متفاوت است. حتی تورم سالانه استان‌های ایران بعضاً بیست درصد تفاوت دارند! بنابراین ممکن است نتایج با شهود برخی افراد چندان سازگار نباشد چرا که تجربه زندگی آن‌ها با سطح هزینه‌های بسیار متفاوتی نسبت به متوسط کشوری همراه است.
نکته سوم هم این است که این ارقام صرفاً به کمک نتایج سال ۱۳۹۹ و ارقام تورم دهک‌ها تخمین زده شده و از دقت خیلی بالایی برخوردار نیست.
مخارج سرانه چگونه به دست می‌آیند؟
قطعاً این نتایج تفاوت‌هایی با شهود ما دارند که بخشی از آن به خاطر ساده‌سازی‌هایی است در محاسبات که در پایان توضیح داده خواهد شد. اما پیش از آن باید توجه داشت که این‌ها «سرانه‌شده» مخارج کل خانوارها هستند. حتماً قبول دارید که میان وضعیت رفاهی یک خانوار تک‌نفره (مثلاً یک فرد مجرد که تنها زندگی می‌کند) که ماهی 10 میلیون تومان درآمد دارد با خانواری پنج‌نفره که فقط سرپرست آن شاغل است و کلاً ده میلیون‌تومان درآمد ماهانه دارد، تفاوت بسیار است! بنابراین این که دهک‌بندی را برای خانوارها و مخارج کلشان انجام دهیم، به نظر درست نمی‌آید. اما تقسیم مخارج هر خانوار بر تعداد اعضایش نیز رفاه سرانه را چندان درست نشان نمی‌دهد؛ چرا که برای مثال مخارج مربوط به مسکن و برق و آب برای یک خانوار پنج‌نفره، پنج‌برابر خانوار یک نفره نیست. همچنین هزینه‌های رفاه کودکان و بزرگسالان متفاوت است. پس هزینه‌ها کمتر از نسبت افراد اضافه‌‌شده بالا می‌روند. یک روش ساده در محاسبات جدول بالا این بوده که برای سرانه‌کردن هزینه‌ها، سرپرست خانوار ۱ نفر، سایر بزرگسالان هر کدام 0.7 نفر و هر کودک، 0.5 نفر در نظر گرفته شده است. بنابراین برای پیداکردن دهک هزینه‌ای خود در جدول بالا باید هزینه کل خانوار را بر مجموع این تعداد نفرات معادل تقسیم کنیم.
اگر یارانه ۴۰۰هزار تومانی واریز نشد چه کنیم؟
هشدار در استفاده از هزینه‌های اسمی!
نکته بسیار مهم درباره محاسبات دهک‌های درآمدی یا هزینه‌ای بر اساس درآمدها/هزینه‌های اسمی این است که تفاوت‌های هزینه‌ها در شهرها و روستاهای گوناگون را در نظر نمی‌گیرد. ارزش «حقیقی» 10 میلیون‌تومان در شهر تهران با سایر شهرها و همچنین روستاها بسیار متفاوت است. برای نمونه، هزینه‌های مربوط به اجاره مسکن اختلاف چشمگیری میان شهرهای بزرگ و کوچک دارد. بنابراین هر چند که محاسبه دهک‌ها به کمک هزینه‌های اسمی می‌تواند یک دید اولیه به توزیع درآمد دهد اما برای پیداکردن دید واقعی به وضعیت رفاهی افراد، باید به نوعی شاخص قیمت برای انواع کالاها و خدمات مورد استفاده خانوار در منطقه محل سکونت دسترسی داشت. جدول نتایج این گزارش نیز با ساده‌سازی، تفاوت‌های قیمتی را وارد نکرده و صرفاً برای پیداکردن یک دید کلی نسبت به توزیع درآمد مناسب است.