امنیت‌سازی منطقه‌ای در روند آستانه

ایران همواره نقش ژئوپلیتیکی موثر و سازنده خود را در روند بحران‌های منطقه‌ای و بین‌المللی ایفا کرده است. از زمان جنگ جهانی دوم تاکنون، ایران مرکز اصلی مذاکرات چندجانبه در روندمدیریت، حل و فصل و برنامهریزی برای مقابله با بحران‌های منطقه‌ای و بین‌المللی بوده است.

علت اصلی چنین وضعیتی را باید در موقعیت جغرافیای، شرایط اقتصادی و نقش‌یابی بازیگرانی دانست که در محیط پیرامونی ایران حضور داشته و هر یک از آنان تلاش دارند تا در روند اینگونه از بحران‌های منطقه‌ای و بین‌المللی نقش‌آفرین باشند.

شکل‌بندی قدرت در شرایط منطقه‌ای ایران همواره با تغییرات ژئوپلیتیکی همراه بوده است. صرفا بازیگرانی می‌توانند در این محیط منطقه‌ای ایفای نقش کنند که از قابلیت لازم برای اثرگذاری بر بحران‌های منطقه‌ای، کنترل بازیگران بین‌المللی و اثربخشی بر منابع اقتصاد جهانی برخوردار باشند.

اجلاسیه روند آستانه تمامی ویژگی‌های یاد شده در مذاکرات سه‌جانبه پوتین اردوغان و رئیسی را به همراه خواهد داشت. هر یک از آنان در صددند نقش متفاوتی در بحران موجود ایفا کنند.

۱. بنیان‌های ساختاری روند آستانه

مذاکرات سه‌جانبه ایران ترکیه و روسیه برای حل و فصل بحران‌های منطقه‌ای به‌ویژه بحران سوریه شکل گرفته است. روند آستانه بیانگر آن است که نقش‌یابی و مقابله با بازیگران گریز از مرکز در محیط منطقه‌ای بدون نقش و مشارکت چندین منطقه‌ای بازیگر و در فضای چندجانبه‌گرایی امکان‌پذیر نخواهد بود.

شکل‌بندی‌های قدرت و امنیت در دوران موجود با بسیاری از ویژگی‌ها و نشانه‌های دوران جنگ داخلی و بحران امنیتی سوریه مشابهت دارد. بحران و جنگ از حوزه مدیترانه شرقی به عرصه‌های جغرافیایی دریای سیاه و مرکز اوراسیا منتقل شده است.

روسیه یکی از بازیگران اصلی در معادله تغییر سیاست و الگوی کنش امنیتی در خاورمیانه شرق اروپا و آسیا محسوب می‌شود. حضور رهبران روسیه و ترکیه در تهران بیانگر آن است که جمهوری اسلامی از قابلیت لازم برای موازنه‌گری در بحران‌های منطقه‌ای برخوردار است. بازیگر موازنه‌گر باید بتواند قابلیت‌های ابزاری، دیپلماتیک و راهبردی خود را برای کنترل و مقابله با تهدیدات بسیج کند. ایران از چنین قابلیت‌های برای اثرگذاری در بحران سوریه و اوکراین برخوردار خواهد بود.

نقش ژئوپلتیکی و تحرک تاکتیکی ایران چنین واقعیتی را منعکس می‌سازد. ایران از قابلیت‌های ابزاری شکل‌بندی‌‌های ژئوپلتیکی و اراده راهبردی لازم برای اثرگذاری در دو بحران منطقه‌ای سوریه و اوکراین برخوردار است.

۲. موضوعات مذاکره رهبران ایران، ترکیه و روسیه

موضوع اول در دیپلماسی روند آستانه را چگونگی کنترل ترکیه برای نقش‌یابی در سوریه تشکیل می‌دهد. در فضای موجود سیاسی و بین‌المللی، گروه‌های کرد سوریه موافقت خود را برای همکاری با دولت جهت استقرار یگان‌های نظامی کشور در مرز ترکیه و سوریه بیان داشته‌اند.

در چنین شرایطی امکان نقش‌یابی دولت سوریه جهت امتناع و خودداری ترکیه از عملیات نظامی در محیط منطقه‌ای وجود خواهد داشت. سفر وزیر خارجه سوریه به تهران نیز بیانگر نشانه‌هایی از تضمین و سیاست دولت سوریه برای کنترل کردهای جدایی‌طلب محسوب می‌شود.

رویکرد مقام معظم رهبری در دیدار با اردوغان، نشانه‌هایی از امنیت متقابل و تسری‌یابنده را منعکس می‌کند. ایشان تأکید داشتند که ایران امنیت ترکیه را همانند امنیت خود می‌‌داند، بنابراین ترکیه نیز باید امنیت سوریه را مورد توجه قرار دهد.

بیان چنین رویکردی، نشانه‌های از مدیریت بحران امنیتی ایران را در آینده تحولات سوریه منعکس می‌سازد. روسیه نیز دارای رویکرد نسبتاً مشابهی با ایران در ارتباط با سیاست کنش نظامی ترکیه در سوریه دارد. به همین دلیل است که امکان ممانعت از اقدام نظامی ترکیه در سوریه وجود خواهد داشت.

موضوع دوم در مذاکرات روند آستانه ارتباط بسیار مشخصی در مورد چگونگی حمل‌ونقل دریایی و امنیت کالاهای اقتصادی از دریای سیاه دارد. موضوع امنیت مواد غذایی در حمل‌و‌نقل دریایی یکی از شاخص‌های اصلی روابط روسیه و ترکیه محسوب می‌شود. اردوغان در شرایط موجود تلاش دارد تا شکل متفاوت و جدیدی از چندجانبه‌گرایی منطقه‌ای و بین‌المللی را در دستور کار قرار دهد.

مخالفت ترکیه با عضویت کشورهایی همانند سوئد و فنلاند در ناتو در زمره موضوعاتی است که روسیه از آن استقبال به عمل می‌آورد. ترکیه می‌تواند شکل متفاوتی از کنش تعاملی با روسیه برای گذار مرحله‌ای از بحران اوکراین را فراهم سازد.

روسیه برای تردد از دریای سیاه به سیاست‌های همکاری‌جویانه اقتصادی و امنیتی ترکیه نیازمند است. در چنین شرایطی روسیه از اراده لازم برای همکاری اقتصادی با ترکیه برخوردار خواهد بود. بحران اقتصادی ترکیه، آن کشور را نیازمند ایران و روسیه می‌سازد که در فضای تحریم‌های اقتصادی امریکا و اروپا قرار دارند.