۲۳ سکانس از زندگی که با تحریم سوخت

بورسان- شکوفه حبیب‌زاده : امضای معروف ترامپ پای سند خروج آمریکا از برجام. توافقی که سال‌ها زمان برد تا بین ایران و پنج قدرت جهانی به امضا برسد، با امضای دونالد ترامپ بر باد رفت و آغازی شد بر آتش تحریم بر پیکره ایران. تجربه تحریم برای مردم ایران، موضوع جدیدی نیست و پس از انقلاب ایران بارها در تحریم قرار گرفته است، اما با خروج ترامپ از برجام در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ / ۱۲ مه ۲۰۱۸ و تداوم تحریم‌ها و تنگ‌تر شدن حلقه آنها، فشاری مضاعف بر پیکره اقتصاد و به تبع آن، جامعه وارد کرده است. در این گزارش نگاهی داریم به اختلالاتی که از ناحیه تحریم در زندگی روزمره ایرانی‌ها به وجود آمده تا فضایی ملموس‌تر از آنچه اکنون در پیله اقتصاد ایران به‌دور از اقتصاد جهانی تنیده شده را دریابیم.

۱. قحطی دارو به‌ویژه داروهای خارجی

با استمرار تحریم‌ها و وابستگی داروسازان به مواد اولیه برای ساخت دارو از خارج از کشور، بحران در این صنعت آغاز شد. بسیاری از مصرف‌کنندگان داروهای خارجی، با کمیابی دارو روبرو و بازار داروهای تقلبی در ناصرخسرو داغ شد. تهیه دارو برای بیماران خاص با مشکل مواجه شد که بیشتر از همه در داروهای بیماران سرطانی، ام اس، تالاسمی و دیالیزی‌ها با مشکل مواجه شدیم. اخباری هم از کمیابی انسولین بیماران دیابتی و پانسمان بیماران پروانه‌ای نیز در این رابطه بسیار خبرساز شد. این مشکلات در مورد تجهیزات پزشکی هم وجود داشت و برخی تجهیزات به علت تحریم یا در دسترس نیست یا با جهش قیمتی روبرو شده است. همه اینها بر اثر مشکلاتی است که ریشه در تحریم بانکی و سختی در انتقال ارز دارد. در کنار آن هزینه درمان هم چنان سرسام‌آور شد که خوددرمانی بخش قابل توجهی از سهم درمان را در کشور از آن خود کرد.

۲. واردات واکسن کرونا و آنفولانزا در منگنه

بعید است کسی فراموش کرده باشد که اواخر دولت حسن روحانی، بارها از سوی رئیس‌جمهور و وزیر بهداشت شنیده شد که به علت تحریم، نتوانسته‌ایم واکسن کرونا و آنفولانزا وارد کشور کنیم و به همین دلیل هم دسته‌بندی برای تزریق واکسن گروه‌های پرخطر و سنین بالا در اولویت قرار گرفت. مشکل اما عدم تحریم واکسن و دارو نبود، نقل و انتقال پول و عدم همراهی کشورها بود که امکان پرداخت خرید واکسن را به دولت نمی‌داد.

۳. قیمت مواد غذایی سر به فلک کشید

شاید ملموس‌ترین بخش از تأثیر تحریم بر زندگی روزمره مردم را بتوان در افزایش شدید خوراکی‌ها و بعضا حذف برخی خوراکی‌ها از سبد مصرفی خانوار دید. براساس اطلاعات موجود، میانگین افزایش قیمت خوراکی‌ها در تهران بین ۵۰ تا ۲۰۰درصد بوده است که اخیرا با حذف ارز ۴۲۰۰ همزمان با بحران جهانی غذا، شدت آن بیشتر شده‌ است.

۴. چالش خانواده‌ها برای خرید پوشک

کمبود پوشک در بازار و دردسرهای مادرها و پدرها هم که چندان دور نیست. کمی پس از اعلام خروج آمریکا از برجام، پوشک در بازار کمیاب شد و اگر پیدا می‌شد با قیمت‌های نجومی بود. گفته می‌شود سهم مواد اولیه وارداتی ۶۸درصد قیمت محصولات سلولزی بهداشتی است و اگر افزایش قابل توجه قیمت مواد اولیه داخلی را هم در نظر بگیریم، افزایش قیمت ‌تمام‌شده این کالا دور از ذهن نیست.

۵. ارتباط مستقیم آلودگی هوا و تحریم

آلودگی هوا پیچیدگی‌های خاص خود را دارد. از ماجرای ناوگان فرسوده و استفاده از خودروهای دیزلی فرسوده در ناوگان گرفته تا عدم فروش مازوت و گاز مایع در بازارهای جهانی و الزام استفاده در نیروگاه‌ها. باید در نظر داشت که امکان نگهداری مازوت به دلیل عدم سرمایه‌گذاری در پالایشگاه‌ها برای تهیه مخازن مناسب وجود نداشت و ازطرفی در تابستان سال ۹۸ به دلیل تحریم صادرات گاز مایع، تولید آن متوقف شد و گاز نیز که به همراه آن تولید می‌شد، به نیروگاه‌ها نرسید. سایه تحریم بر واردات قطعات خودرو هم که چیز عجیبی نیست و آپشن شدن فیلتر هوا در خودروها را هم می‌توان در این دسته قرار داد. باوجود تعدد دلایل اما نتیجه واحد است، دود این آلودگی به چشم و ریه مردم نشست.

۶. قطعی مداوم برق

شاید نتوان ربط مستقیمی بین قطعی برق و تحریم پیدا کرد، اما کمی به عمق ماجرا که ورود کنیم، درخواهیم یافت که از دو منظر تحریم‌ها منجر به کاهش تولید و در نتیجه قطعی برق شده است. کمبود درآمد دولت سبب شد تا دولت نتواند بدهی انباشته بخش خصوصی را که سهم قابل توجهی در تولید برق در کشور دارد را بپردازد و در نتیجه تولید برق ازسوی بخش خصوصی با خلل روبرو شد. در کنار آن، کسری بودجه منجر به آن شد که وزارت نیرو نتواند تکلیف افزایش تولید برق را با طرح‌های توسعه محقق کند که هر دو این موارد منجر به قطعی برق بیشتر شد.

۷. تحریم مانع صدور کارت ملی هوشمند شد

آبان‌ماه ۱۴۰۰ بود که سخنگوی سازمان ثبت احوال کشور گفت کارت‌هایی که از سال ۹۷ یا ۹۸ ثبت نام کرده‌اند تا الان به دست‌شان نرسیده است. ماجرا به مشکلاتی مثل تحریم و تأمین اعتبار ارزی برای انتقال وجه به خارج از کشور برمی‌گردد که سبب شد ایران نتواند مواد اولیه کارت هوشمند (پلی کربنات) و تراشه را تهیه کند. کارت سوخت و کارت خودرو نیز به این سرنوشت دچار شد. هرچند به نظر می‌رسد تا اندازه‌ای توانسته‌اند مشکلات کارت سوخت و کارت خودرو را حل کنند، اما دغدغه کارت ملی هوشمند هنوز برطرف نشده و هنوز بسیاری از متقاضیان، کارت ملی هوشمند ندارند.

۸. افزایش بیکاری ناشی از تعطیلی بنگاه‌ها در تحریم

تحریم، فشار سنگینی را بر بنگاه‌های اقتصادی وارد کرد. فارغ از آنکه هزینه زندگی افزایش یافت و کارفرما مجبور به افزایش هزینه در بخش پرداخت دستمزد شد، هزینه‌های تهیه تجهیزات و قطعات نیز با افزایش قیمت روبرو شد و اگر نیاز به انتقال پول با دیگر کشورها بود، عجیب نیست که هزینه دور زدن تحریم هم به آن اضافه شود. بنابراین یا تعداد نیروی کار را کاهش می‌دهند یا زیر فشار، کمر خم کرده و ورشکسته می‌شوند.

۹. خرید مسکن رویا شد

قیمت مسکن از اردیبهشت سال ۹۷ و همزمان با خروج یکجانبه ترامپ از برجام و جهش ارزی، با رشد ۶.۵ برابری از متر مربعی ۵.۵ میلیون تومان به ۳۵ میلیون تومان در پایان ۱۴۰۰ رسید. در این مدت تورم عمومی مجموعا ۲۵۰ درصد بود که نشان می‌دهد قدرت خرید مردم در بازار مسکن از هنگام خروج ترامپ از برجام ۴۵ درصد کاهش یافته و تقریبا نصف شده است.

۱۰. ناوگان فرسوده اتوبوسرانی و تصادفات جنجالی

پیروز حناچی، شهردار سابق تهران، مرداد ۱۴۰۰ اعلام کرد که قرارداد ورود ۶۳۰ واگن به ایران را داشتیم و این موضوع را هم تا بانک مرکزی چین دنبال کردیم، اما به خاطر تحریم نتوانستیم اتوبوس‌ها را وارد کنیم. این مشکل البته محدود به پایتخت نبود و شهرهای دیگر نیز در این زمینه با چالش روبرو شده‌اند. همین امر سبب شد تا کماکان ناوگان اتوبوسرانی کشور نوسازی نشود و بعضا تصادفات ناشی از فرسودگی ناوگان و همچنین نقص فنی افزایش یافت. تصادف اتوبوس خبرنگاران در ارومیه و اتوبوس سربازان در یزد دو نمونه‌ای بودند که به تحریم‌ها و نقص فنی منتسب شدند.

۱۱. ممنوعیت واردات خودروهای خارجی و تحریم قطعات خودرو

با اعمال دوباره تحریم‌ها، واردات خودرو بار دیگر ممنوع شد. با ممنوعیت واردات خودرو،‌ قیمت خودروهای داخلی با افزایش جدی قیمت همراه شد. علاوه بر آن با اعمال تحریم‌ها، واردات قطعات خودرو به کشور با چالش همراه شد. دپوی خودروهای ناقص در انبارهای دو خودروساز بزرگ کشور نیز که بسیار جنجالی شد، پیرو همین ماجرا رخ داد. علاوه بر آن، باز نشدن کیسه هوای خودروها در تصادف زنجیره‌ای بهبهان که جنجالی هم شد، برخی کارشناسان به نقص فنی این ۷۸ خودرو منتسب کردند که خود ریشه در تحریم قطعات داشت.

۱۲. تحریم آسمان ایران و زمین‌گیر شدن هواپیماها

در ادامه تحریم‌ها و البته ساقط شدن هواپیمای اوکراینی، آسمان ایران با تحریم پروازهای عبوری روبرو شد. با کاهش درآمدهای پروازهای عبوری، زیرساخت‌های فرودگاهی نیز با مشکل روبرو و علاوه بر آن به علت زیان شرکت‌های هواپیمایی ناشی از افزایش هزینه‌های ناشی از تحریم، قیمت بلیت هواپیما نیز با افزایش قابل توجه روبرو شد.

به علت عدم تأمین قطعات هواپیماهای بعضا جدید خریداری شده در برجام به علت تحریم، بسیاری از هواپیماهایی که پیشتر در ناوگان حضور داشتند، زمین‌گیر شدند. نائب رئیس هیئت مدیره انجمن شرکت‌های هواپیمایی و مدیرعامل شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ۱۵ آذرماه سال گذشته به ایرنا گفتند بیش از نیمی از هواپیماهای ایران «به دلیل نبود قطعات به خصوص موتور» زمین‌گیر هستند.

۱۳. سوخت هواپیما در چاله تحریم

ماجرا اما به اینجا ختم نشد و وزیر راه و شهرسازی ایران، دو سال قبل برای اولین‌بار در یک اظهارنظر جنجالی از تأخیر دو پرواز اروپایی ایران، به دلیل عدم سوخت‌رسانی به مدت بیش از ۲۰ ساعت خبر داد. رویترز طی گزارشی اعلام کرد که برخی هواپیماهای ایرانی در فرودگاه استانبول و آلمان اجازه سوخت‌گیری پیدا نکردند. موضوعی که به دلیل تحریم سوخت هواپیما و عدم پذیرش سوخت‌رسانی ازسوی دیگر کشورها به ناوگان ایرانی ادامه‌دار شد که سبب شد تا ایران از آمریکا به ایکائو (سازمان بین‌المللی هواپیمایی) شکایت کند.

۱۴. رشد دست‌دوم فروشی‌ها و جهش قطعات تقلبی در بازار

گرانی قطعات رایانه و خودرو و لوازم خانگی و... سبب شد تا بازار دسته‌دوم‌فروشی‌ها پررونق شود و مردم به جای خرید اجناس نو، انتخاب دیگری داشته باشند.

البته این تنها اثر تحریم نیست و با سختی در واردات قطعات الکترونیکی و مکانیکی، بازار قطعات تقلبی و فیک هم داغ شد. تاجایی‌که حتی قطعات چینی بی‌کیفیت در بازار هم، جایگزین فیک داشت و شناسایی آنها هم چندان آسان نیست.

۱۵. انتخاب مردم در خرید لوازم خانگی محدود شد

با اعلام خروج ترامپ از برجام، دو شرکت بزرگ لوازم خانگی که با برجام جای پای خود را در ایران سفت کرده بودند، از ایران خارج شدند. همین امر بازار قاچاق لوازم خانگی را داغ کرد و گرانی لوازم خانگی داخلی را به دنبال داشت. به مرور نه‌تنها کالاهای فیک در بازار افزایش یافت، بلکه قطعاتی گره وارداتی داشت نیز کمیاب و بعضا نایاب شد. انحصار لوازم خانگی هم تا جایی‌ پیش رفت که تا بوی برجام به مشام رسید، با رایزنی برخی از هلدینگ‌های بزرگ لوازن خانگی (انتخاب) به رهبری، ممنوعیت واردات لوازم خانگی خارجی رسما اعلام شد که خود موج دوباره‌ای از گرانی‌ها را در پی داشت.

۱۶. موبایل‌هایی که لاکچری شد

با اعمال تحریم‌ها و کاهش درآمد ارزی کشور، واردات برخی از محصولات ازجمله موبایل و تبلت با محدودیت همراه شد. محدودیتی که تنها ماحصل آن، گرانی شدید و کاهش قدرت خرید مردم بود. قیمت‌ها چنان اوج گرفت که شاید بیراه نباشد اگر بگوییم برخی از آنها لاکچری شده است.

۱۷. تحریم اپ‌های ایرانی

با تحریم اپ‌های ایرانی دارندگان IOS با محدودیت بیشتری رو برو شدند. البته گوشی‌های اندروید در گوگل‌پلی هم بی‌نصیب نماندند و برخی از اپ‌های ایرانی به کل از روی آنها حذف شد.

۱۸. محدودیت دسترسی به سایت‌های خارجی

تحریم‌ها سبب شد تا برای دسترسی به برخی از امکانات سایت‌های خارجی با چالش روبرو شویم. سایت‌های پرکاربردی که بیشترین آسیب را به دانشجویان در وهله اول و در مرحله بعدی به پژوهشگران زد. در این میان چاره‌ای نبود جز اینکه وطن دیگری را به کمک وی‌وی‌ان‌ها برای خود جا بزنیم که حس سرخوردگی را برای بسیاری از مردم به همراه داشت.

۱۹. خرابی پله‌های برقی تهران در سایه تحریم

نادعلی، سخنگوی شورای شهر اخیرا درباره علت خرابی پله‌های برقی شهر تهران گفت: «تقریبا بیشتر پله برقی‌های تهران به علت نبود قطعات یدکی و تحریم‌ها خراب هستند.»

۲۰. قطعی هسته معاملات بورس و زیان معامله‌گران

با افزایش تحریم‌ها از یکسو که شرکت پشتیبانی‌کننده حاضر به اصلاح آن نشد و از سوی دیگر، افزایش حجم معاملات بورس از نیمه دوم ۹۷ تا نیمه اول ۹۹، رفته‌رفته ایرادات هسته معاملات به چالشی دائمی و روزمره برای سرمایه‌گذاران بورسی تبدیل شد و در نهایت چند روز پیاپی با قطعی معاملات بورس و زیان قابل توجه معامله‌گران روبرو شدیم.

۲۱. آتش به جان پارس جنوبی

این ماجرا به مسائل کلان‌تر هم می‌رسد. مشعل‌های پارس جنوبی را اگر از نزدیک ندیده باشید، قطعا در تصاویر دیده‌اید. درحالی‌که قطر، همسایه جنوبی ایران با سرمایه‌گذاری خارجی، در حال توسعه میدان پارس جنوبی و برداشت از آن است، ایران، خالی از هرگونه سرمایه‌گذاری، تنها در جا می‌زند و گازهای همراه در حال سوختن و هدررفت هستند و گره اصلی در تحریم‌ها و فرار سرمایه‌گذاران از ایران نهفته است.

۲۲. کاسبان تحریم زعفران ایرانی را بدنام کردند

ایران با بیش از ۹۰ درصد زعفران تولیدشده در جهان به دلیل تحریم‌ها با مشکل صادرات مواجه شده است. این مشکل فقط مربوط به فروش نیست، بلکه واسطه‌ها با افزودن ناخالصی به محصولات ایرانی، بدنامی و بی‌اعتمادی به کالاهای تجاری کشورمان را سبب شده‌اند.

۲۳. سیل مهاجرت به ترکیه

با افزایش تحریم‌ها و قطع رابطه مالی و بانکی با دیگر کشورها، ارزش ریال در برابر سایر ارزها با کاهش جدی روبرو شد. با کاهش ارزش پول ملی، بسیاری به این فکر افتادند که در راستای حفظ ارزش پول خود، سرمایه‌ها را از کشور خارج کنند و نزدیک‌ترین مقصد، ترکیه بود که تبلیغ‌های زیادی هم برای جذب سرمایه‌گذاری کرد. این جذابیت‌ها سبب شد تا ایران به رتبه نخست سرمایه‌گذاری در مسکن در ترکیه بدل شود.