ورق برجام برمی‌گردد؟

بورسان: مذاکرات وین که احتمال شکست آن در هفته‌های اخیر به تدریج بیشتر و بیشتر شده بود، به نظر می‌تواند با چرخشی مهم مواجه شود. سفر چهارشنبه انریکه مورا به تهران و احتمال دیدار او با عالی‌ترین مقام امنیتی کشور، سفر قریب‌الوقوع امیر قطر که به گفته منابع آگاه رویترز مهم‌ترین محور آن مذاکرات هسته‌ای است، دو بهانه اصلی برای امیدواری دوباره به احیای برجام است. حتی ممکن است رایزنی‌هایی که در تهران انجام می‌شود به مذاکره مستقیم ایران و آمریکا و بسته شدن پرونده تحریم‌های سپاه و در نهایت به توافق ختم شود. اگرچه این ریسک وجود دارد که این آخرین فرصت برای احیای برجام باشد.

چگونه از یک قدمی توافق به بن‌بست رسیده بودیم؟

در اسفند ۱۴۰۰ شمارش معکوس برای احیای برجام آغاز شده بود. همه اضلاع مذاکرات در خصوص موفقیت گفت‌وگوها خوش‌بینانه صحبت می‌کردند. امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه می‌گفت به یک توافق خوب بسیار نزدیک هستیم. اتحادیه اروپا دعوتنامه سفر به وین برای وزرای خارجه ایران، ۱+۴ و آمریکا ارسال کرده بود. مذاکره‌کنندگان ارشد سه کشور اروپایی با انداختن عکس یادگاری و تشکر از همکاران خود به پایان مذاکرات اشاره داشتند. ۱۹ اسفند سخنگوی کاخ سفید گفته بود «به دستیابی به توافق نزدیک هستیم».

اما ناگهان یک روز بعد (۲۰ اسفند) بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از توقف مذاکرات به دلیل «برخی عوامل خارجی» خبر داد. او تلویحا به سهم‌خواهی روسیه از برجام اشاره داشت؛ چرا که مسکو در آستانه توافق خواستار تضمین کتبی واشنگتن مبنی بر آن شده بود که تحریم‌های جدید آمریکا علیه روسیه مانع نفع بردن روسیه از احیای برجام نشود. بالا ماندن قیمت نفت انگیزه مسکو برای به تعویق انداختن توافق بود. طی روزهای بعدی در پی سفر امیرعبداللهیان به مسکو، اعلام شد روسیه تضمین‌های لازم را از دولت بایدن دریافت کرده و مانعی برای احیای برجام نیست.

با رفع گره ایجاد شده توسط روسیه، دیگر بهانه چندانی برای توافق نبود و حتی انتظار می‌رفت در هفته آخر اسفند یا پس از تعطیلات عید نوروز توافق اعلام شود. اما ناگهان اختلافات جدیدی بین تهران و واشنگتن پررنگ شد. اصرار از ایران و انکار از آمریکا در موضوع حذف سپاه از لیست گروه‌های خارجی تروریستی موجب روز به روز دورتر شدن از توافق طی دو ماه گذشته شد.

منابع متعددی مدعی بودند واشنگتن حذف شاخه اصلی سپاه از فهرست مذکور را به تهران پیشنهاد داده اما مقامات کشور از پذیرفتن آن سر باز زدند. لورنس نورمن، خبرنگار وال‌استریت ژورنال دیروز ادعا کرد که ایران در آن زمان حتی برای در نظر گرفتن و بررسی این پیشنهاد شروطی گذاشته بود.

امکان برگشت ورق با سفر مهم دو میانجی

خبر سفر آتی «انریکه مورا» هماهنگ‌کننده اروپایی مذاکرات وین و «شیخ تمیم» امیر قطر به تهران دیروز موجب شد برخی امیدهای از دست رفته تا حدی احیا شوند. با وجود آنکه هم مورا و هم یک هیات منطقه‌ای (که بسیار محتمل است قطری بوده باشد) در حدود ۱.۵ ماه اخیر به ایران سفر کرده بودند، اما سفرهای پیش رو اهمیت خاصی و بیشتری دارند.

علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بحران درباره سفر مورا تحلیل می‌کند اینکه این خبر را نورنیوز (رسانه نزدیک به دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی) به صورت اختصاصی منتشر کرده است می‌تواند به معنای احتمال دیدار «علی شمخانی» دبیر کل شورا با مورا باشد که احتمالا جدی‌ترین گفت‌وگوی این فرستاده اروپایی در تهران باشد.

از سوی دیگر، دیروز خبرگزاری دولت محورهای مختلفی در خصوص سفر امیر قطر مطرح کرده بود و به صورت مستقیم حرفی از برجام نیاورده بود، اما رویترز به نقل از یک منبع مطلع که نام او را فاش نکرده نوشته است: شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر از ایران بازدید خواهد کرد و سپس سفری به انگلیس و اتحادیه اروپا خواهد داشت. به گفته این منبع محور اصلی گفت‌وگوها «پر کردن حفره» مذاکرات هسته‌ای خواهد بود که از ماه مارس به حالت تعلیق درآمده است.

احتمال مذاکره مستقیم دوباره مطرح می‌شود

اما یکی از اهداف سفر مقام ارشد قطری یافتن راه دستیابی ایران به مطالبات خود عنوان شده است که اگر بحث آزادسازی پول‌های بلوکه شده در میان باشد ممکن است زمینه مذاکره رو در روی تهران و واشنگتن را فراهم کند.

بستن پرونده سپاه؟

فایینشال تایمز دیروز به دنبال مصاحبه با جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نوشت که او سناریوی لغو نامگذاری تروریستی «بخشی» از سپاه و باقی ماندن اتهام تروریستی بودن برخی شاخه‌های آن را در نظر می‌گیرد.

تایید این سناریو توسط بورل نشان از این جهت مهم است که می‌توان نشان دهد همچنان احتمال وقوع این سناریو و گشایش گره برجام از این راه وجود دارد. هر چند که پیش از این برخی رسانه‌‌ها گفته بودند ایران قبلا این پیشنهاد آمریکا را که نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را از لیست سازمان‌های تروریستی خارجی (FTO) حذف کند اما اتهام نیروی قدس (شاخه برون‌مرزی سپاه) را حفظ کند، رد کرده بود.

نتیجه یک نظرسنجی؛ افزایش تمایل ایرانی‌ها به احیای برجام

بر اساس یک نظرسنجی که در فروردین از 1100 بزرگسال از طریق تلفن توسط کیوآنالیتیکز انجام شد، 53.9 درصد از پاسخ دهندگان گفتند که انتظار مردم از رویکرد دولت درباره برجام آن است که توافق هسته‌ای را احیا کند که نسبت به نظرسنجی مشابه انجام شده در آبان ۱۴۰۰ حاکی از رشد ۴.۳ واحد درصدی موافقان احیای برجام است. در این نظرسنجی تنها 12.2 درصد گفتند که خواهان خروج ایران از توافق هستند که نسبت به آبان گذشته ۴.۱ واحد درصد کمتر شده است.

اگرچه نظرسنجی فوق به دلیل انجام به روش تلفنی و احتمال خودداری افراد از بیان نظر واقعی خود، ممکن است سوگیری داشته باشد، اما حداقل این را می‌توان گفت که نتیجه این نظرسنجی نسبت به نظرسنجی یکسان ۵ ماه قبل حاکی از افزایش تمایل شرکت‌کنندگان به توافق با غرب بوده است. بعید نیست که تشدید فشارهای اقتصادی و افزایش انتظارات تورمی در این گرایش به رفع تحریم‌ها اثرگذار بوده باشد.