چرا امارات به ائتلاف ضدایرانی نپیوست؟

بورسان-شکوفه حبیب‌زاده : همزمان با سفر منطقه‌ای بایدن به خاورمیانه و دیدار با مقامات اسرائیل و عربستان سعودی، برخی از کشورهای عربی از جمله امارات متحده عربی تلاش کرد تا موضعی متفاوت از ائتلاف ضدایرانی به خود بگیرد. در همین زمینه انور قرقاش، وزیر مشاور امارات متحده عربی در گفت‌وگو با سی‌ان‌ان با بیان اینکه ابوظبی به دنبال بازسازی روابط با ایران است، گفت فرآیند اعزام سفیر به تهران در حال انجام شدن است و ابوظبی پذیرای ایجاد محور علیه هیچ کشوری در منطقه به‌ویژه ایران نیست.

این اظهارنظر البته تنها منوط به این کشور نیست و حتی فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان اعلام کرد که چیزی به اسم «ناتوی عربی» وجود ندارد و صحبتی درباره ایجاد ائتلاف منطقه‌ای با اسرائیل در نشست جده مطرح نشده است و اگر هم چنین صحبتی وجود داشته باشد، عربستان در هیچ گفت‌وگویی درباره آن شرکت نخواهد کرد.

دیگر کشورها همچون مصر و اردن نیز در تلاش هستند که روابط خود با ایران را گسترش دهند و سایر کشورهای عربی نیز نسبت به تشکیل ائتلاف ضدایرانی سکوت کرده‌اند.

اما چرا این کشورها نمی‌خواهند موضعی مستقیم علیه ایران بگیرند و در ائتلاف ضدایرانی با محور آمریکا و اسرائیل مشارکت کنند؟

دکتر رحمن قهرمانپور، متخصص مسائل بین‌الملل در گفت‌وگو با «بورسان» بر این نکته تأکید می‌کند که کشورهای عربی دریافته‌اند که موضع‌گیری علیه ایران می‌تواند برای آنها گران تمام شود. آنها دریافته‌اند که آمریکا برنامه‌ای برای حمایت از آنها در سیاست خارجی و امنیتی خود تعریف نکرده و شرایط با دوران پس از ۱۱ سپتامبر متفاوت است.

کامران کرمی، سرگروه خلیج فارس در مرکز مطالعات صلح سه دلیل را برای آنکه کشورهای عربی خلیج‌فارس موضع تندی علیه ایران به خود نمی‌گیرند، برمی‌شمرد و معتقد است سرریزشدن بحران ۲۰۱۹ در سطح منطقه و ورود به پروسه تنش‌زدایی منطقه‌ای، تجربه تابستان داغ ۲۰۱۹ و پاسخ تند ایران به تحرکات منطقه‌ای و همچنین گذار خاورمیانه به عصر پساآمریکایی و ورود روسیه و چین به ترکیبات امنیت منطقه‌ای دلایل اصلی موضع‌گیری کشورهایی مانند مصر و امارات و حتی بحرین، قطر، عمان و کویت است. بنابراین آنها به دنبال تنش‌زدایی با ایران هستند و دیگر چندان حسابی روی سیاست‌های آمریکا در خاورمیانه باز نمی‌کنند.

علت عدم تشکیل ائتلافی علیه ایران چیست؟

دکتر رحمن قهرمانپور، متخصص مسائل بین‌الملل در گفت‌وگو با «بورسان» می‌گوید: «در حال حاضر شرایط منطقه متفاوت از شرایط پس از ۱۱ سپتامبر است و در واقع کشورهای منطقه نیز می‌دانند که شکل‌گیری ائتلافی که علیه ایران باشد حتی اگر روی کاغذ ممکن باشد، در عمل ممکن نیست.»

قهرمانپور در توضیح علت این عدم همراهی می‌افزاید: «این مسئله چند دلیل دارد؛ آمریکا برخلاف سال‌های قبل (دوره ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۶) علاقه‌ای به حضور نظامی مستقیم در خاورمیانه ندارد. بنابراین اگر ائتلافی هم شکل بگیرد، در رأس آن باید خود آمریکا هزینه آن را بدهد و نیروی نظامی برای آن به منطقه بفرستد و آمریکا در چنین شرایطی نیست. وضعیت اقتصادی آمریکا، شکافی که بین طرفداران دو حزب جمهوری‌خواه و دموکرات شکل گرفته و تجربه کشته شدن سربازان آمریکایی در خاورمیانه و اعتراضاتی که در برابر حضور آمریکا در عراق شد، سبب شد تا آمریکا باوجود آنکه می‌دانست درصورت خروج از افغانستان، طالبان روی کار می‌آید، افغانستان را به شکلی ترک کرد که موجب انتقادات جهان و رسوایی برای سیاست خارجی بایدن شد. این اقدام به این خاطر صورت گرفت که در شرایط داخلی آمریکا در موقعیتی نیست که مانند گذشته نیروی نظامی به منطقه فرستاده و برای آن خرج کند.»

اولویت‌های آمریکا تغییر کرد

به گفته او، براساس اجماعی که بین حزب جمهوری‌خواه و دموکرات در آمریکا وجود دارد، مسئله اصلی آمریکا رقابت با چین و در مرحله بعد روسیه و پس از آن اروپاست و اگر فرصتی باقی باشد، ایفای نقش در خاورمیانه است. بنابراین خاورمیانه برخلاف دوران پس از ۱۱ سپتامبر، جزو اولویت‌های سیاست‌ خارجی و سیاست دفاعی آمریکا نیست.

او تصریح می‌کند: «اگر آمریکا هم بگوید که ائتلافی تشکیل می‌دهد که البته چنین نگفته، باور آن برای کشورهای منطقه و حتی متحدان آمریکا مانند اسرائیل و عربستان، سخت است. حتی در این سفر اخیر نتوانستند درباره یک تضمین امنیتی مثبت توافق کنند و آنچه توافق کرده‌اند، یک تضمین امنیتی منفی و حتی به عقیده ما یک بیانیه مشترک است که اجازه نمی‌دهیم ایران، هسته‌ای شود، اما نگفتند که ما در چه زمینه‌ای قرار است همکاری کنیم.»

ناامیدی کشورهای عربی از حمایت آمریکا

این متخصص مسائل بین‌الملل تأکید می‌کند: «عربستان و امارات هم این موضوع را فهمیده‌اند و به این جمع‌بندی رسیده‌اند که آمریکا نمی‌خواهد در دعوای بین امارات و ایران، به نفع امارات وارد درگیری شود که نمونه مشخص آن را در حمله مستقیم حوثی‌ها به ابوظبی دیدیم که آمریکایی‌ها اقدام عملی خاصی نکردند و صرفا به دلجویی از امارات و حمایت لفظی بسنده کردند. بنابراین در بین طیف نخبگانی که در اطراف شیخ محمد بن‌زاید هستند، این نتیجه‌گیری قطعی وجود دارد که دیگر آمریکا نمی‌تواند مانند گذشته از کشورهای منطقه به‌صورت نظامی و امنیتی به‌صورت مستقیم دفاع کند. به همین خاطر آنها از چند سال گذشته به گسترش روابط با چین، هند، روسیه و ایران اقدام کردند.»

سه دلیل عدم همراهی امارات، اردن و مصر با ائتلاف آمریکایی-اسرائیلی

کامران کرمی، سرگروه خلیج فارس در مرکز مطالعات صلح در گفت‌وگو با «بورسان» نیز در این زمینه می‌گوید: «امارات، اردن و مصر به دنبال آن هستند که به‌طور مستقیم و حتی غیرمستقیم در ائتلافی که علیه منافع و امنیت ایران باشد، شرکت نکنند که این انتخاب آنها سه دلیل مهم دارد: نخست، سرریز بحرانی است که در سطح منطقه از ۲۰۱۹ در حال تجربه کردن آن هستیم و عمده بازیگران منطقه‌ در حال ورود به پروسه تنش‌زدایی منطقه‌ای هستند. منطقه نیز در حال پسابحران قرار گرفته است. دلیل دوم، تجربه تابستان داغ ۲۰۱۹ بود که منطقه را در آستانه انفجار قرار داد و بازیگران عربی شاهد پاسخ تهاجمی ایران و نائبان منطقه‌ای‌اش بودند. بنابراین خود این موضوع یک انگاره‌ای را در نزد بازیگران عربی به وجود آورده که اگر مستقیما یا حتی غیرمستقیم در یک ائتلافی علیه منافع ایران شرکت کنند، پاسخ و واکنش شدید ایران مواجه خواهند شد. سوم، گذار خاورمیانه به عصر پساآمریکایی و ورود روسیه و چین به ترکیبات امنیت منطقه‌ای است. اگر روابط عربستان و امارات را با چین و روسیه بررسی کنیم، به خوبی مشاهده می‌کنیم که آنها به دنبال گذار از خاورمیانه پساآمریکایی و ورود به توافقات با بازیگران منطقه‌ای هستند. روایت غالبی که در نزد کشورهای عربی وجود دارد آن هست که آمریکا دیگر آن بازیگر تأمین امنیت منطقه برای بازیگران منطقه نیست و آنها باید به عرصه جهان چندقطبی ورود کنند که در ان نقش روسیه و چین در حال افزایش است. به نظر می‌رسد این گزاره و دلیل، نقش اصلی را در موضع‌گیری کشورهایی مانند اردن و مصر و امارات و حتی بسیاری از کشورهای عربی که ترجیح داده‌اند سکوت کنند، داشته است. کشورهای آسیب‌پذیرتر از این بازیگران مثل بحرین، قطر، عمان و کویت که روابط به نسبت بهتری با ایران دارند. حتی این کشورها نیز به خوبی از تجربه واکنش تند ایران در سپتامبر ۲۰۱۹ که شاهد انفجارهای گسترده در آرامکو و انفجارها در کشتی‌های ناوبری در خلیج فارس بودیم را تجربه کرده‌اند.»

عربستان دیگر روی آمریکا حساب باز نمی‌کند

او همچنین به پروسه تنش‌زدایی از روابط ایران و عربستان اشاره کرده و می‌افزاید: «پروسه ورود عربستان به عرصه تنش‌زدایی با ایران از فروردین ۱۴۰۰ شروع شد که آنها به این نتیجه رسیدند که حتی ترامپ هم نمی‌تواند خواسته‌های حداکثری عربستان در برابر ایران را برآورده کند. بنابراین زمانی که فشارهای بایدن بر عربستان سعودی افزایش یافت، موجب ورود جدی‌تر عربستان به مذاکرات تنش‌زدایی با ایران شد که امروز نیز شاهد پنج دوره مذاکره در سطح امنیتی بین دو کشور بوده‌ایم. بنابراین باوجود سفر بایدن به عربستان سعودی همچنان بعید است که عربستان انتظار مطلوبی را از نتایج این سفر به‌ویژه ظهور آمریکا در نقش تأمین‌کننده امنیت برای عربستان سعودی داشته باشند.»