چرا پوتین به تهران می‌آید؟

بورسان : رئیس جمهور روسیه، ولادیمیر پوتین امشب عازم تهران خواهد شد. همزمان با او، رجب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه نیز به ایران سفر خواهد کرد. گفته می‌شود هدف از این سفر نشست سه جانبه ایران، روسیه و ترکیه و از سرگیری نشست‌های آستانه برای حل اختلافات در سوریه است. با این حال برگزاری نشست سران «روند آستانه» بعد از بیش از دو سال توقف نمی‌تواند تنها دلیل این سفر باشد و همزمانی آن با جنگ روسیه و اوکراین، سفر بایدن به خاورمیانه، انتشار خبر فروش پهپاد به مسکو توسط تهران و احتمال دخالت روسیه در مذاکرات برجامی نشان می‌دهد که اهداف دیگری در پشت پرده سفر پوتین به تهران وجود دارد.

تلاش پوتین برای نزدیکی به ایران

در خلال این سفر قرار است که پوتین با رئیسی و همچنین رهبر معظم انقلاب دیدار داشته باشد. این سومین دیدار پوتین و رئیسی بعد از صدور دستور حمله به اوکراین است. اولین بار ژانویه گذشته دو طرف در مسکو دیدار داشتند. بار دوم هم در حاشیه نشست خزر در عشق آباد ترکمنستان ماه پیش دیدار کردند.

وال‌استریت ژورنال هدف پوتین از سفر را که دومین سفر پوتین بعد از شروع جنگ اوکراین است، محکم کردن روابط خارجی روسیه با دیگر کشورها عنوان می‌کند. آنطور که این نشریه می‌نویسد: رئیس جمهور روسیه به‌دنبال دادن این پیام است که جنگ اوکراین نتوانسته جایگاه کشورش در سطح جهانی تغییر دهد.

بر اساس این گزارش، پوتین به دنبال تحکیم روابط با ایران به‌عنوان یکی از دشمنان آمریکا است. کشوری که مانند روسیه هدف تحریم‌ قرار گرفته است. دمیتری ترنین، تحلیل‌گر سیاسی مدافع کرملین درباره سفر پوتین گفته است: سمت و جهت سفر خارجی رئیس جمهور نشان می‌دهد که اکنون او نیاز و فرصت برای دیپلماسی روسی را در کجا می‌بیند.

در این میان همچنین گمانه‌هایی مبنی بر نقش روسیه در بن‌بست در مذاکرات وین بین ایران و غرب مطرح است. مذاکرات وین اسفند سال گذشته در آستانه موفقیت برای احیای برجام قرار داشت، اما درست بعد از اعلام مخالفت مسکو با توافق ایران و غرب این مذاکرات به بن‎‌بست رسید. هرچند که در حال حاضر مسائلی چون اختلاف بر سر خروج نام سپاه از لیست سیاه وزارت خزانه‌داری آمریکا و همچنین ارائه تضمین از سوی واشنگتن به تهران به عنوان اختلاف طرفین مطرح و اعلام شده روسیه نقشی در توقف مذاکرات ندارد، اما هنوز این مسئله وجود دارد که مسکو بعد از اختلافات با غرب از توافق ایران و غرب سودی نمی‌برد.

رقابت با آمریکا برای نفوذ در خاورمیانه

به گزارش وال‌استریت ژورنال سفر پوتین درست چند روز پس از سفر جو بایدن به خاورمیانه انجام می‌شود. یکی از اهداف بایدن از این سفر متحد کردن کشورهای عربی و اسرائیل مقابله با نفوذ روسیه، چین و ایران بوده است، به خصوص اینکه از زمان عقب نشینی آمریکا از منطقه، نفوذ روسیه و چین در خاورمیانه گسترش یافته است.

روسیه با وجود تحریم‌های غرب، توانسته روابط گرم خود را با دیگر کشورهای منطقه از جمله مصر، امارات متحده عربی و عربستان سعودی حفظ کند. همچنین با وجود درگیری در جنگ اوکراین، مسکو تلاش کرده نقش نظامی خود در سوریه و لیبی را حفظ کند. طی هفته‌های گذشته روسیه برخی عملیات‌های نظامی خود را در سوریه تشدید کرده و حملاتی هوایی در مجاورت پایگاه‌های آمریکایی انجام دهد.

دور زدن تحریم‌ها و افزایش روابط تجاری با تهران

به گزارش وال استریت ژورنال، یکی از جنبه‌های این سفر تقویت روابط ایران و روسیه در دور زدن تحریم‌ها و گسترش روابط تجاری است. روسیه به دنبال این است که پوشاک ایرانی جایگزین محصولات غربی شود و همچنین ایران قطعات یدکی خودرو به خودروسازان روس بفروشد. ایجاد کوریدورهای صادراتی از روسیه به هند از طریق ایران نیز مورد بحث قرار دارد.

الکساندر نوواک، معاون نخست وزیر روسیه ماه گذشته با جواد اوجی، وزیر نفت ایران دیدار و توافقنامه‌ای را برای تامین 5 میلیون تن گندم و غلات نهایی کرد. نوواک در این سفر اعلام کرد که تبادلات تجاری بین دو کشور با افزایشی ۸۰ درصدی به چهار میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ رسید و انتظار می‌رود در آینده نزدیک این مبلغ به ۴۰ میلیارد دلار برسد.

بر اساس آمارهای گمرک روسیه، صادرات این کشور به ایران در سال 2021 رشدی ۱۱۵ درصدی داشته و به 3 میلیارد و ۶۸ میلیون دلار رسیده است؛ در حالی که این رقم در سال ۲۰۲۰ حدود ۱.۴ میلیارد دلار بود. آمارهای گمرک روسیه همچنین نشان می‌دهد که صادرات این کشور به ایران در سال گذشته بیش از سه برابر وارداتش از ایران بوده است. در مجموع واردات روسیه از ایران در سال ۲۰۲۱ حدود ۹۶۷ میلیون دلار بوده که نسبت به سال ۲۰۲۰ حدود ۲۱ درصد رشد نشان می‌دهد.

تلاش برای خرید پهپاد از ایران؟

کاخ سفید اخیرا مدعی شده که روسیه در تلاش برای خرید 300 پهپاد از ایران برای پر خلاء کمبود سلاح در جنگ اوکراین است. بر اساس گزارش نیویورک تایمز یک هیئت روسی حداقل دو بار در پنج هفته گذشته ( 8 ژوئن و 5 جولای) از یک فرودگاه در مرکز ایران بازدید کرده‌اند تا پهپادهای ایرانی که قابلیت حمل سلاح را دارند، بررسی کنند. بر اساس تصاویر ماهواره‌ای کاخ سفید، روس‌ها پهپادهای شاهد-191 و شاهد-129 را بررسی کرده‌اند. آنها همچنین مدعی شده‌اند که ایران آموزش نیروهای روسی برای استفاده از پهپادهای ایرانی را آغاز کرده‌ است.

البته که ایران به این ادعای آمریکا واکنش نشان داده است. ایران با اعلام اینکه سابقه همکاری‌های جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه در حوزه برخی فناوری های نوین به پیش از آغاز جنگ در اوکراین بر می‌گردد و در مقطع اخیر هیچ تحول خاصی در این ارتباط رخ نداده گفته است: موضع جمهوری اسلامی ایران در قبال جنگ اوکراین کاملا روشن است و بارها بصورت رسمی اعلام شده است.

با این حال نیویورک تایمز بر این باور است که این اخبار نشان می‌دهد روسیه با کمبود سلاح مواجه شده است. از این رو این این گمانه مطرح است که سفر پوتین به این خبرها بی‌ارتباط نباشد.

اهداف احتمالی دیدار پوتین و اردوغان

ترکیه از زمان شروع جنگ اوکراین تلاش کرده که نقش مهم و واسطه‌‌ای را اتخاذ کند. اردوغان ضمن محکوم کردن حمله روسیه به اوکراین، به کیف سلاح فروخته است. با این حال حاضر به همراهی با غرب برای تحریم مسکو نشده است.

در این میان ترکیه با برگزاری نشست‌های دوجانبه برای صلح بین اوکراین و روسیه تلاش کرده، نشست‌هایی که با وجود برگزاری دو دور از آنها هیچ حاصلی نداشته است.

حالا نیز گفته می‌شود ممکن است اردوغان در حاشیه نشست سران آستانه طرح پیشنهادی سازمان ملل برای از سر گرفته شدن صادرات غلات از طریق دریای سیاه را در میان بگذارد و از سویی بار دیگر خواهان از سرگیری مذاکرات صلح شود.

برگزاری هفتمین دور از نشست سران آستانه

به نشست سران آستانه با حضور روسای جمهور ایران، روسیه و ترکیه اولین بار در ژانویه ۲۰۱۷ (بهمن ۱۳۹۵) در قزاقستان برگزار شد و نشست فردا هفتمین دور این نشست بعد از دو سال وقفه است.

ایران و روسیه مواضعی خلاف ترکیه در مسئله سوریه دارند. در حالی که تهران و مسکو از مواضع بشار اسد در سوریه حمایت می‌کنند، اردوغان حامی مخالفان دولت مرکزی است و به مواضع دولت سوریه بارها حمله کرده است.

حالا هم حسین امیرعبداللهیان در خصوص نشست آستانه گفته است: هدف مهم کاهش تنش در مناطق درگیری در سوریه است. طرف ترک از احتمال وقوع عملیات نظامی تا عمق ۳۰ کیلومتری مرز سوریه صحبت می‌کند و ما تلاش کردیم از مسیر سیاسی این بحران و نگرانی امنیتی ترکیه برطرف شود. همچنین گفته شده که فیصل مقداد، وزیر امور خارجه سوریه قرار است فردا سه‌شنبه عازم ایران شود تا با امیرعبداللهیان دیدار و نتایج نشست آستانه را بررسی کند.