بحران قیمت مواد غذایی از کجا شروع شد؟

بورسان- شکوفه حبیب‌زاده : جنگ روسیه و اوکراین، گرانی در مواد غذایی را برای جهان به ارمغان آورده است. آخرین گزارش سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد نشان می‌دهد که قیمت کالاهایی مانند روغن، ذرت، گندم، جو، شکر و سایر مواد غذایی اساسی به بالاترین حد خود از سال ۱۹۹۰ میلادی رسیده است. این گرانی تا مرزهای ایران هم رسیده و عراق برای تأمین بازار مواد غذایی داخل کشور خود، تعرفه‌های واردات از ایران را صفر کرده است.

این افزایش قیمت که اکنون شوکی جدید به بازار کالاهای اساسی ایجاد کرده است، دومین موج گرانی محصولات محسوب می‌شود، زیرا حذف ارز ترجیحی ۴۲۰۰ تومانی و تبدیل آن به ارز نیمایی برای واردات کالاهای اساسی سبب شد تا شاهد گرانی اقلام اساسی در کشور باشیم. البته به دلیل کسری شدید بودجه دولت، چاره‌ای جز حذف این یارانه که رانت جدی ایجاد کرده بود، نبود.

پس از موج گرانی مواد غذایی در سطح جهان، تولید محصولات کشاورزی و مواد غذایی که در ایران عمدتا به‌طریقی با یارانه همراه هستند، بیم آن را زیاد کرده که قاچاق این محصولات از ایران افزایش یافته و امنیت غذایی کشور به خطر بیفتد. در همین راستا، دولت بر آن شده تا قیمت محصولات اساسی همچون گندم، آرد، شکر و روغن، قیمت محصولات را افزایش دهد تا سود خروج از مرز برای قاچاق کاهش یابد.

حتی فروشگاه‌های زنجیره‌ای هم محصولات وابسته به این اقلام را سهمیه‌بندی کرده‌اند. با هر سبد خرید از فروشگاه زنجیره‌ای تنها یک روغن فروخته می‌شود و اگر مشتری بیشتر برداشته باشد، در هنگام پرداخت، از سبد او خارج می‌شود. شکر و ماکارونی نیز محدودیت در فروش دارند و به نظر می‌رسد کم‌کم باید در انتظار افزایش جدی قیمت‌ها باشیم.

رکورد ۳۰ ساله تورم مواد غذایی در جهان شکست

بر اساس گزارش فائو (سازمان خوار و بار و کشاورزی ملل متحد) شاخص قیمت مواد غذایی در مارس ۲۰۲۲ به طور میانگین ۱۵۹.۳ واحد بوده که ۱۷.۹ واحد (معادل ۱۲.۶ درصد) نسبت به ماه فوریه افزایش داشته که جهشی عظیم و رسیدن به بالاترین سطح از زمان آغاز آن در سال ۱۹۹۰ را تجربه کرده است. روغن‌های نباتی، غلات و گوشت بیشترین افزایش را تجربه کرده‌اند و شکر و لبنیات نیز افزایش قابل توجهی داشته‌اند.

طبق این گزارش میانگین شاخص قیمت غلات فائو در ماه مارس ‌۱۷۰.۱ واحد بوده که ۲۴.۹ واحد (معادل ۱۷.۱ درصد) نسبت به فوریه افزایش داشته است.

در میان کالاهایی که افزایش قیمت داشته‌اند گندم خودنمایی بیشتری دارد. به خاطر جنگ اوکراین و روسیه و اختلال در صادرات این محصول، قیمت جهانی گندم در ماه مارس ۱۹.۷ درصد افزایش داشته است.

همچنین، قیمت ذرت و جو نیز به ترتیب با افزایش ۱۹.۱ و ۲۷.۱ درصدی به بالاترین سطح خود از سال ۱۹۹۰ رسیدند.

شاخص قیمت روغن نباتی فائو نیز با رسیدن به عدد ۲۴۸.۶ در ماه مارس رسید و افزایش ۲۳.۲ درصدی را نسبت به ماه فوریه رقم زد.

شاخص قیمت لبنیات فائو نیز در ماه مارس به طور متوسط ۱۴۵.۲ واحد بود که ۳.۷ واحد (معادل۲.۶ درصد) نسبت به فوریه افزایش داشت و هفتمین افزایش ماهانه متوالی خود را ثبت کرد. این شاخص ۲۳.۶ درصد نسبت به سال گذشته افزایش داشته است.

میانگین شاخص قیمت گوشت نیز۱۲۰ واحد بوده که نسبت به ماه فوریه ۴.۸ درصد افزایش داشته است. میانگین شاخص قیمت شکر نیز در این ماه با افزایش ۶.۷ درصدی همراه شد و به ۱۱۷.۹ واحد رسید.

دایره کمبود مواد غذایی در اروپا بزرگ‌تر شد

یورونیوز در گزارشی در باب کمیابی محصولات غذایی نوشته، پس از فراگیر شدن کمبود روغن آفتابگردان در آلمان، فرانسه، بلژیک و اسپانیا، کاهش عرضه اقلامی همچون سیب زمینی منجمد، آرد، ماکارونی و تخم مرغ نیز در اروپا آغاز شد.

نماینده انجمن تولیدکنندگان دانه‌های روغنی آلمان (Ovid) در مواجهه با انتقاد عمومی از نبود روغن خوراکی و آشپزی در سوپرمارکت‌ها یاد آورد شده که اوکراین به عنوان غول صادرکننده روغن آفتابگردان فعلا از بازار خارج شده و بعید هم به نظر می‌رسد که در کوتاه مدت اوضاع بازار به حالت عادی بازگردد.

در چنین شرایطی، سایت فروش آنلاین ئی‌بی(eBay) در آلمان نرخ فروش هر بطری یک لیتری روغن آفتابگردان را به ۵.۵ تا ۶.۵ یورو افزایش داده است.

ماکارونی به‌طور رسمی گران شد

ایران هم پیرو این تحولات، اقدام به افزایش قیمت‌ها کرده است. در همین راستا ادارات کل غله و خدمات بازرگانی در استان‌ها طی نامه‌ای به انجمن کارخانه‌های تولید آرد، اعلام کرده‌اند که گندم را با نرخ جدید کیلویی ۱۲ هزار تومان خریداری و درخصوص بارگذاری قیمت آرد با ادارات غلات هماهنگی داشته باشند. پیشتر نرخ گندم تحویلی به کارخانه‌های تولید آرد، ۲۵۰۰ تومان بود.

در ادامه و براساس اعلام رئیس سازمان حمایت و مصوبه کارگروه تنظیم بازار محصولات کشاورزی، قیمت ماکارونی ۵۰۰ گرمی ۱۷ هزار تومان، ۷۰۰ گرمی ۲۴ هزار تومان و ۱۰۰۰ گرمی ۳۴ هزار تومان خواهد شد.

در همین راستا امروز عبدالناصر همتی، رئیس‌کل سابق بانک مرکزی نیز در توییتی با اشاره به افزایش قیمت ماکارونی نوشت که پیشتر نسبت به آثار حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی هشدار داده بودم. او چهار ماه قبل خطاب به دولت رئیسی گفته بود به دلیل فاصله زیاد قیمت دلار نیما با قیمت دلار ۴۲۰۰ تومانی، حذف ارز ترجیحی بدون مطالعه و برنامه ممکن نیست و عوارض شدید دارد.

در انتظار تعیین تکلیف قیمت روغن خوراکی

روغن اما هنوز افزایش قیمت نداشته و برای همین هم برای تعیین تکلیف به بازار عرضه نشده است. اکنون تنها روغن پخت و پز آن هم با محدودیت در فروشگاه‌ها موجود است و به تعداد اندکی روغن سرخ‌کردنی پیدا می‌شود.

افزایش شدید کالاهای اساسی با حذف ارز ترجیحی

شاید کمبود و افزایش قیمت کالاهای اساسی را اکنون بتوان به‌طور مستقیم به جنگ روسیه و اوکراین منتسب کرد، اما در طول یکسال گذشته برخی از کالاهای اساسی افزایش قیمت محسوسی را تجربه کرده بودند.

بر اساس گزارش کارگروه رصد و پایش قیمت اقلام اساسی و پر مصرف بازار کشور منتهی به ۳۰ فروردین که از سوی انجمن ملی حمایت از حقوق مصرف کنندگان منتشر شده، ‌ از بین ۵۲ کالایی که در ۹ گروه بررسی شده‌اند، قیمت ۴۵ کالا در یک سال گذشته بین پنج (گوشت گوساله و موز) تا ۱۶۷ (سیب زمینی) درصد افزایش یافته است.

بر اساس این گزارش قیمت گروه محصولات پروتئینی شامل گوشت مرغ، تخم مرغ، گوشت گوسفند و گوساله و گوسفند و گوساله زنده در پایان فروردین امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل بین پنج تا ۵۳ درصد افزایش یافته است.

هرچند موج گرانی‌ها اکنون جهانی است، با این حال این گرانی بیشتر در ایران خودنمایی می‌کند، زیرا پیشتر گرانی حاصل از حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی، قدرت خرید مردم را به نسبت به گذشته کاهش داده بود و احتمالا این گرانی و کمیابی، گروه‌های بیشتری را فقیرتر خواهد کرد. دولت قرار بود در راستای حذف ارز ۴۲۰۰، یارانه‌های معیشتی را در اختیار مردم قرار دهد که هنوز جزئیات آن دقیق اعلام نشده است. باید دید آیا دولت رئیسی یارای کنترل این شرایط را دارد یا ممکن است بحران جهانی مواد غذایی به بازارهای داخلی رسوخ کند.