نقش افزایش نرخ بهره بین بانکی در ریزش بورس تهران

بورسان-سروش بهرامی: برای ریزش این روزهای بورس دلایل بسیار متفاوتی مطرح می‌شود. از ریزش بازارهای جهانی و به حاشیه رفتن مذاکرات هسته‌ای گرفته تا دخالت‌های دولت در بورس کالا و جلوگیری از افزایش قیمت محصولات شرکت‌ها. در این بین اما به نظر می‌رسد یکی از عواملی که نقش مهمی را در این ریزش بازی می‌کند، نادیده گرفته شده است.

روز گذشته نرخ سود بین بانکی منتشر شد و با ثبت عدد ۲۱.۱۴ درصدی، سقف ۲۰ ماهه خود را جابجا کرد. نرخی که می‌تواند سیگنال‌های مهمی از سیاست‌های پولی بانک مرکزی و دولت داشته باشد و بارزترین آن نیز افزایش احتمالی سود بانکی در آینده خواهد بود.

حال درنظر داریم که در این گزارش به بررسی روند شاخص کل بورس و نرخ سود بین بانکی را از ابتدای سال ۱۴۰۰ مورد بررسی قرار دهیم و ببینیم که آیا فرضیه ریزش بورس به دلیل افزایش نرخ سود بین بانکی از لحاظ تاریخی نیز تایید می‌شود یا خیر. از ابتدای خرداد سال جاری که روند صعودی نرخ بهره بین بانکی شروع شد و از ۲۰.۵۷ به ۲۱.۱۴ درصد رسیده،‌ شاخص کل بورس ریزش ۶ درصدی را تجربه کرده است.

سیگنال افزایش نرخ سود شبانه به بازارها چیست؟

به طور کلی یکی از ابزارهای سیاست‌گذاران در شرایط تورمی برای کنترل رشد بی‌رویه قیمت‌ها، افزایش نرخ بهره بانکی است که بانک مرکزی می‌تواند توسط آن، سرمایه‌های سرگردانی که در بازارهای مختلف مشغول به افزایش تقاضا در کلیت اقتصاد هستند را به سمت بانک‌ها جذب کند و عطش افزایش قیمت‌ها را بخواباند.

همانطور که اشاره شد روز گذشته نرخ بهره بین بانکی به ۲۱.۱۴ درصد رسید که از زمستان سال ۹۹ تکرار نشده بود و بورسان نیز در گزارشی کامل به دلیل این موضوع پرداخت. اما موضوعی که اینجا از اهمیت بالایی برخوردار است، این است که آیا سیاست‌گذاران با توجه به تورم کم‌سابقه‌ای که در کشور ایجاد شده، به دنبال انجام سیاست‌های انقباضی هستند و قصد دارند که در آینده‌ای نزدیک به افزایش نرخ بهره بانکی روی آورند یا خیر.

این موضوع از این منظر اهمیت دارد که افزایش سود بدون ریسک (بهره بانکی) همواره نقش مهمی در جهت دادن به بازارها دارد. طبیعی است که سرمایه‌گذاران تمایل دارند سودی معقول و بدون ریسک را دریافت کنند تا اینکه وارد بازاری پرریسک مانند بازار سرمایه شوند و نوسانات شدیدی را نیز تحمل کنند. هم‌اکنون در بازارهای جهانی نیز شاهد همین اتفاق هستیم. این روزها که فدرال رزرو آمریکا برای کنترل تورم به سمت افزایش نرخ بهره حرکت کرده است، بازارهای جهانی با شدت بالایی نزولی شده‌اند و این اتفاق همچنان نیز ادامه دارد. از این روست که روند صعودی نرخ بهره بین بانکی طی هفته‌های گذشته می‌تواند یکی از متهمان اصلی ریزش بورس تهران باشد.

روند شاخص بورس و نرخ سود بین بانکی از ابتدای ۱۴۰۰

در تصویر زیر روند شاخص کل بورس و همچنین نوسانات نرخ سود بین بانکی در ابتدای سال ۱۴۰۰ رسم شده است. همانطور که پیداست در بازه‌های مختلفی از تاریخ این دو شاخص با یکدیگر روند معکوس داشته‌اند یعنی اکثر زمان‌هایی که نرخ بهره بین بانکی روندی صعودی به خود گرفته، بازار سرمایه روندی نزولی را تجربه کرده است.

اوج این موضوع نیز به شروع سال ۱۴۰۰ باز می‌گردد. تقریبا از ابتدای اردیبهشت سال گذشته بود که نرخ سود شبانه روند صعودی قدرتمندی را شروع کرد و از حوالی ۱۸ درصد به بالای ۲۱ درصد تا شروع زمستان رسید و در همین مدت شاخص کل بورس از نزدیکی ۱.۵۷۵ میلیون واحد تا حدود ۱.۲۰۸ میلیون واحد (23 درصد) سقوط کرد. پس از این دوره (اوایل آذر ۱۴۰۰) با شروع روند نزولی نرخ سود بین بانکی، دوباره شاخص کل بورس وارد روندی صعودی شد. در آن زمان این نرخ از سقف خود فاصله گرفت و تا ۲۰.۲۵ درصد پایین آمد و شاخص کل بورس نیز در اواخر دی ماه توانست دوباره سقف ۱.۶ میلیون واحدی را پس بگیرد.

در این مدت شاید تنها زمانی که این دو شاخص در یک جهت حرکت کردند، دو ماه ابتدایی سال ۱۴۰۱ بود. برای آن زمان نیز می‌توان دلایل متعددی را آورد. شروع سال جدید برای کشور با حواشی زیادی از منظر اقتصادی همراه بود. کسری بودجه، افزایش دستمزدها و خبر حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی چشم‌انداز تورمی قدرتمندی را شکل داده بود که در کنار کم رنگ شدن دستیابی به توافق هسته‌ای، شرایط را برای افزایش قیمت‌ها بیش از هر زمانی مهیا کرده بود. بنابراین می‌توان رشد بازار سرمایه در آن دوره را یک رشد تورمی دانست.

آیا افزایش نرخ بهره بانکی تنها متهم ریزش بورس است؟

اینکه تمامی تقصیرها را نیز بر گردن افزایش سود بین بانکی بیاندازیم کمی ناعادلانه است. در این مدت اتفاقات زیادی افتاد که هرکدام باعث شدند کلیت بازار سرمایه یا یک صنعت خاص با چالش مواجه شود.

ریزش‌های سنگینی که کامودیتی‌های طی چند ماه گذشته تجربه کردند، چشم‌انداز سودآوری شرکت‌های بزرگ بورس را با مشکلاتی همراه کرده و حتی برخی شرکت‌ها مانند متانول‌سازان درحال حرکت به سمت زیان‌دهی هستند. از طرف دیگر بحث برجام و طولانی شدن آن صنایع برجامی را به حاشیه برده است. در این میان اتفاقات و ضربات داخلی نیز کم نبوده‌اند. برای مثال اتفاقاتی که در سمت تقاضای بورس کالا برای سیمان شکل گرفت یا پیش‌نویس اخیر وزارت صمت در رابطه با تغییر شیوه عرضه و قیمت‌گذاری محصولات در بورس کالا هرکدام به شکلی مسیر صعودی بازار سرمایه را مسدود کردند.

به همین دلیل نمی‌توان افزایش نرخ سود شبانه را تنها مقصر این اتفاقات دانست اما قطعا نقش آن به خودی خود پررنگ است.