سازمان ملل خسارت مستقیم اقتصادی طوفان شن در خاورمیانه را ۱۳ میلیارد برآورد کرد
مقصران آلودگی هوا به روایت اکونومیست
- افزودن به علاقه‌مندی‌ها
- اشتراک‌گذاری
- 2 پسندیدن
بورسان : تهران، سوم خرداد ۱۴۰۱؛ شهری محو در گرد و غبار. رتبه نخست آلوده‌ترین شهر جهان برای چندمین‌بار به تهران رسید. این ماجرا محدود به تهران یا شهرهای ایران نیست و کل خاورمیانه را در بحران فرو برده است. اکونومیست در گزارشی به ریشه‌های طوفان شن و گردو غبار در خاورمیانه و خسارت‌های اقتصادی آن پرداخته است. براساس گزارش اکونومیست به نقل از سازمان ملل، هزینه مستقیم اقتصادی در خاورمیانه، ۱۳ میلیارد دلار در سال برآورد شده است که با هزینه‌های غیرمستقیم چندین برابر بیشتر می‌شود.
ریشه طوفان‌های شن چیست؟
طوفان‌های شن همیشه یک واقعیت زندگی در خاورمیانه بوده است هر سال باد حدود ۶۰ میلیون تن گرد و غبار صحرا را تا دوردست‌های دریای کارائیب پخش می‌کند.
به گزارش اکونومیست، یک مطالعه بانک جهانی در سال ۲۰۱۹ نشان داد که اقدامات انسانی، مانند بهره‌برداری بیش از حد از رودخانه‌ها و دریاچه‌ها، یک چهارم گرد و غبار خاورمیانه را تولید می‌کند. ایران، تالاب‌ها را برای کشاورزی خشک کرده است. صدام حسین باتلاق‌های جنوب عراق را برای تنبیه ساکنان آن خشک کرد. سدهای ترکیه بر روی دجله و فرات به معنای خشک‌تر شدن بسترهای رودخانه‌ها در پایین‌دست است.
همه اینها به این معنی است که گرد و غبار بیشتری توسط باد جارو می‌شود. کوچک شدن جنگل‌های ناچیز منطقه به دلیل آتش‌سوزی و قطع درختان به این معنی است که پوشش گیاهی کمتری برای مهار آن وجود دارد. تغییرات آب و هوایی این مشکل را تشدید خواهد کرد.
بنابراین باید در نظر داشت که طوفان‌های گرد و غبار که اکنون ایران را درنوردیده و تهران را به رتبه نخست جدول آلودگی هوا رسانده، علل مختلفی دارد و پیامد تصمیم‌های مقامات ایران و کشورهای خاورمیانه در نادیده گرفتن محیط‌زیست و خشکاندن تالاب‌ها و رودخانه‌ها و در مجموع، بیابان‌زایی است.
کانون‌های داخلی گردو غبار در ایران
این بار قدرت جریان جوی طوری است که علاوه بر منشأهای خارجی، منشأهای داخلی هم تا حدودی فعال شده است.
کانون‌های گرد و غبار در هورالعظیم در بخش ایران و عراق یکی از مهم‌ترین کانون‌های داخلی است. رضا نیک‌بین، فعال محیط‌زیست در بررسی منشأهای داخلی گرد و غبار نوشته: «اصلی‌ترین منبع تغذیه آب تالاب هورالعظیم در هر دو بخش ایرانی و عراقی تالاب، رودخانه کرخه بود. کرخه از ارتفاعات زاگرس سرچشمه می‌گیرد. منبع تغذیه آب این تالاب در بخش عراقی انشعاباتی از رودخانه دجله است. در ایران، سدسازی‌های متعدد، استخراج نفت، گسترش کشاورزی و نپرداختن حقابه و در عراق، توسعه کشاورزی و زمین‌خواری، استخراج نفت، توسعه مناطق شهری و روستایی، نپرداختن حقابه و ایجاد کانال‌های انحراف آب است.»
او اما به موضوعی جدی‌تر اشاره می‌کند که می‌تواند بار گردوغبار در خوزستان و شهرهای غربی و در ادامه شهرهای مرکزی ایران را بیشتر کند: «از آن‌سو، با ساخت سد مارون و برداشت حقابه تالاب شادگان، بخش‌های وسیعی از آن خشک شد، اما به همینجا بسنده نشد و قرار است برای برداشت راحت‌تر نفت، سد مارون ۲ ساخته شود که موجب می‌شود مانند سال‌های گذشته، سیلاب‌ها نتواند جانی دوباره به شادگان ببخشد. کار مطالعاتی سد مارون۲ پایان یافته و بودجه آن نیز تصویب شده است. متأسفانه شرکت ملی نفت کار خود را به‌صورت جدی در تالاب شادگان آغاز کرده و به‌زودی تالاب شادگان نیز به کانون‌های ریزگرد موجود اضافه خواهد شد.»
اتفاقاتی از این دست در شرق کشور نیز رخ داده و خشک‌شدن تالاب هامون که به تصمیم اشتباه ساخت دایک در مرز ایران و افغانستان و همچنین عدم تخصیص حقابه ازسوی افغانستان بازمی‌گردد، به افزایش روزهای طوفان‌های شن در سیستان و بلوچستان از ۱۲۰ روز به ۱۵۰ روز انجامیده است.
منشأهای خارجی گرد و غبار ایران کجاست؟
با این حال پیشتر در روزهایی که تهران در رتبه نخست جدول آلودگی جهان قرار گرفته بود، دبیر ستاد ملی مقابله با گردوغبار در گفت‌وگو با «پیام ما» که یک رسانه محیط‌زیستی است گفت: «براساس تصاویر ماهواره‌ای، منشأ این گردوخاک، سوریه، غرب عراق و نواحی شرقی اردن است.»
به گفته کارشناسان بر طبق مطالعات صورت گرفته، کانون‌های اصلی گردوغبارها در خارج از کشور، در بین دلایل متعدد در وقوع پدیده‌های گرد و غبار در غرب کشور، ترکیه و اقدامات آن را باید یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار روی وقوع این پدیده در غرب کشور دانست. ساخت بیش از ۲۲ سد و ۱۹ طرح برقابی در ترکیه روی دجله و فرات با عنوان پروژه آناتولی، تأثیر بسیار جدی در خشک شدن تالاب بین‌المللی هورالعظیم داشته است که البته در این زمینه تفاوت نظر وجود دارد.
آیا ترکیه مقصر است؟
رضا نیک‌بین، کارشناس محیط زیست در این زمینه می‌گوید: «قبل از ساخت سدهای عظیم و بزرگ ترکیه، هورالعظیم نابود شده بود. تاریخچه احداث این سدها این سدها کاملا مشخص است و تاریخچه نابودی هورالعظیم مشخص. آغاز سد ایلیسو بر روی دجله در ترکیه، سال ۲۰۰۶ بوده است و آبگیری آن ۲۰۱۸. سد کرخه سال ۱۳۸۰ آبگیری شد. چطور می‌توان نقش شرکت نفت و سدهایی که روی کرخه ساخته شده را نادیده گرفت؟ بخش ایرانی هورالعظیم را هم ترکیه نبود کرد؟»
انگشت اتهام کشورها به یکدیگر
با این حال نمی‌توان نقش ترکیه را در پیوستگی کمبود آب و در نتیجه خشک شدن جلگه عراق نادیده گرفت. در چنین شرایطی باید پیوند علل وقوع خشکی و در نتیجه، تبدیل آن به یک بحران را جدی گرفت. عمق بحران کم‌آبی و در ادامه آب وقوع گردوغبار تا جایی است که کشورهای منطقه انگشت اتهام را به سوی یکدیگر گرفته‌اند و بعضا تلاش خود را بر نمایش «کمتر مقصر بودن» متمرکز کرده‌اند.
ترکیه با دیپلماسی نرمی که در عراق در پیش گرفته، در صدد آن است که ایران را متهم منطقه در حوضه آبریز دجله و فرات معرفی کند و اخیرا کارشناسان سعودی هم، ایران را متهم به استفاده از اهرم آب بر علیه عراق از سال ۲۰۰۳ به بعد کرده‌اند. این درحالی است که ترکیه در همایش ماه قبل در مورد مشکلات آب و ریزگردها در عراق، تلاش کرد تا خود را هرچه بیشتر به بغداد نزدیک کند. از آن‌سو اخیرا آمریکا و عراق نیز یادداشت تفاهمی در خصوص «حمایت از دولت عراق در بهره‌برداری از منابع آب» امضا کردند و هنوز روشن نیست مقامات ایران، گنگ و مستأصل در مقابل این اتفاقات پی در پس، چه سیاستی را در پیش خواهند گرفت.
مرگ زودرس ۳۰هزار نفر در سال در خاورمیانه
از آن سو اکونومیست در مورد این بحران در خاورمیانه هشدار جدی داده است. سازمان جهانی بهداشت می‌گوید که بیش از پنج میکروگرم در متر مکعب ناسالم است. قطری‌ها هشت برابر آن نفس می‌کشند. بانک جهانی تخمین می‌زند که آلودگی هوا باعث مرگ زودرس ۳۰هزار نفر در سال در خاورمیانه و افزایش آن می‌شود.
خسارت مستقیم ۱۳ میلیاردی طوفان شن در خاورمیانه
بنا بر این گزارش، هزینه‌های اقتصادی نیز افزایش خواهد یافت، زیرا کارگران مجبورند در خانه بمانند. محصولات زیر گرد و غبار مدفون می‌شوند. فرودگاه‌ها اغلب پروازها را لغو می‌کنند. سازمان ملل هزینه مستقیم اقتصادی در خاورمیانه را ۱۳ میلیارد دلار در سال برآورد کرده است که با هزینه‌های غیرمستقیم چندین برابر بیشتر می‌شود.