جان باختگان کرونا چقدر بوده‌اند؟

طبق آمار وزارت بهداشت تا روز شنبه 8 آبان امسال، ۱۲۶ هزار و ۱۲۶ نفر از آغاز همه‌گیری کرونا یعنی اول اسفند 1398 جان خود را ازدست داده‌اند. طبق همین آمار تعداد فوت‌های حاصل از کرونا در سال 1400 تا 8 آبان 64 هزار و 329 نفر برآورد شده است. البته وزارت بهداشت همیشه تاکید می‌کند، این افراد تنها افرادی هستند که برپایه معیارهای قطعی تشخیصی یعنی تست PCR مثبت کوید19 داشته‌اند و جان خود را ازدست داده‌اند.

اما همه می‌دانیم که تعداد تست‌های PCR تا اول سال 1400 به زحمت به 65 هزار تست در روز می‌رسید و حدود 4 ماه است که تعداد تست‌ها به رقم بالای 100 هزار تست به صورت پایدار رسیده است. در واقع آنچه مدیریت کرونا در ایران را با چالش مواجه کرده است همچنان تشخیص است و حتی امروز هم تعداد تست‌ها کافی نیست. به طور مثال متوسط تست‌های انجام‌شده روزانه PCR در ترکیه با جمعیتی هم‌اندازه ایران در حال حاضر بالای 300 هزار تست روزانه است در انگلستان این رقم در حدود 800 هزار تست روزانه است. در ایتالیا این رقم در حدود تعداد تست‌های انجام‌شده در ترکیه است. در فرانسه هم این رقم بالای 350 هزار تست روزانه است.

اغلب این کشورها جمعیتی مشابه و یا کمتر از ایران دارند اما تست های روزانه تشخیص کرونا از ایران به مراتب بیشتر است و تقریبا می‌توان با قاطعیت گفت که آمار ارائه‌شده از میزان مرگ و میر کرونا در این ممالک با واقعیت همخوانی بیشتری دارد. اما سوال اساسی آن است که تاکنون چه میزان از هموطنان ما در سال 1400، از کرونا فوت شده‌اند. مسئولین وزارت بهداشت و یا برخی از اعضای ستاد ملی مقابله با کرونا، آمارهای متفاوتی را ارائه کرده‌اند. برخی گفته‌اند این ارقام را باید در 2 یا 3 و یا حتی 7 ضرب کرد اما هیچگاه مستنداتی برای آن ارائه نکرده‌اند.

خوشبختانه سازمان ثبت احوال کشور در یک اقدام صحیح همگام با استانداردهای جهانی رویدادهای مهم حیاتی از مرگ و میر و تولد را به تازگی به‌صورت هفتگی منتشر می‌کند و بر پایه آن می‌توان تحلیل نسبتا درستی از میزان مرگ و میر و آمارهای ارائه شده وزارت بهداشت داشت. برهمین اساس برای اینکه بدانیم در سال 1400 چه میزان از هموطنان فوت شده‌اند با بررسی آمارها رسمی فوت سازمان ثبت احوال می‌توان تا حدودی حدس زد که واقعا مرگ حاصل از کرونا چه میزان بوده است.

آخرین آمار منتشر شده از مرگ‌ومیر در ایران به آمار ثبت و احوال منتهی به هفته 32 ام سال 1400 برمی‌گردد. بر همین اساس برای آنکه بدانیم چه میزان از هموطنان در سال 1400 فوت شده‌اند باید وضعیت مرگ و میر را در دوره‌های مشابه در سال‌های 1391 تا 1399 بررسی کنیم. نکته حائز اهمیت آنکه متوسط نرخ مرگ و میر در ایران در 32 هفته اول سال (از سال 1391 تا 1398 ) که کرونا در دنیا افسانه بود و وجود نداشت تنها حدود 1.4 درصد رشد داشته است این در حالی است که در 32 هفته اول سال 1399 نسبت به مدت مشابه سال 1398، مرگ و میر 33 درصد و در سال 1400 مرگ و میر نسبت به مدت مشابه سال کرونایی قبل حدود 18 درصد افزایش داشته است. در واقع اگر کرونا وجود نداشت طبق نرخ رشد متوسط فوت در سال‌های قبل می‌توان انتظار داشت که در سال 1399 و 1400 نرخ رشد مرگ و میر باید در حدود متوسط یعنی 1.4 درصد زیاد می‌شد. در واقع با یک فرض واقع‌بینانه می‌توان نتیجه گرفت که هر آنچه در سال‌های 1399 و 1400 افزایش یافته پس از کسر نرخ متوسط رشد مرگ و میر حاصل از کروناست. خب ببینیم عمق فاجعه چقدر است؟

بر اساس فرض بالا در 32 هفته اول سال 1400 پس از کسر نرخ رشد 1.4 درصدی مرگ و میر در ایران حدود 123 هزار و 918 نفر مرگ اضافی ثبت شده است که با توجه به کاهش مرگ و میر حاصل از سایر عوامل مثل تصادفات جاده‌ای در ایران با احتمال خیلی بالا می‌توان گفت که این مرگ اضافی ناشی از ویروس کروناست. همانطور که قبلا اشاره شد بر پایه آمارهای وزارت بهداشت، آمار رسمی فوت ناشی از کوید 19 از اول سال تا 8 آبان 1400، 64 هزار و 329 نفر است درحالی‌که برآورد ما نشان می‌دهد که جان‌باختگان این ویروس در همین مدت حداقل 1.9 برابر بیشتر از آمار رسمی است. این برآورد نشان می‌دهد که در 224 روز اول سال 1400 تقریبا برابر با کل آمار اعلامی سال وزارت بهداشت از شروع رسمی کرونا در ایران مرگ و میر کرونایی داشته‌ایم. بر این اساس متوسط فوت ناشی از کرونا در سال 1400، عدد 287 نفر در روز اعلامی وزارت بهداشت نیست بلکه این رقم حدود 553 نفر در روز است.

متاسفانه بررسی‌های ما در هفته‌های اوج پیک پنجم نشان می‌دهد که متوسط مرگ و میر کرونایی در برخی از هفته‌ها حداقل روزانه به 1500 فوت کرونایی در روز رسیده است که با رقم اعلامی وزارت بهداشت که آن را حداکثر 700 نفر اعلام کرد فاصله زیادی نشان می‌دهد. بر پایه همین روش تخمین ما از مرگ و میر کرونایی در تمام سال 1399 نشان می‌دهد که کل مرگ و میر ناشی از این عامل نزدیک به 122 هزار و 772 نفر است که تقریبا 2 برابر آمار رسمی است. نکته حائز اهمیت آنکه تعداد مرگ و میر کرونایی 32 هفته اول 1400، از کل 12 ماهه 1399 بیشتر است.

بر این پایه بدون در نظر گرفتن کل مرگ و میر اواخر سال 1398، می‌توان با ضریب اطمینان بالا گفت که از آغاز پاندمی در کشور تا شنبه 8 آبان 1400، کل فوت ناشی از کرونا حدود 246 هزار نفر بوده است که از تلفات ایران در جنگ هشت ساله با عراق بیشتر بوده است. این رقم تقریبا دو برابر آن چیزی است که آمارهای رسمی اعلام می‌کنند. در صورتیکه این آمار را ملاک قرار دهیم ایران از رتبه 11 مرگ و میر ناشی از کرونا درجهان به رتبه 5 ارتقا خواهد کرد و برپایه مرگ سرانه کرونایی از رتبه 52 در حال حاضر به رتبه 10 تغییر خواهد کرد.

این آمارها نشان می‌دهد که کشور در مدیریت بحران کرونا از آغاز پاندمی تاکنون نمره بسیار ضعیفی می‌گیرد. همه امیدواری در حال حاضر بر این پایه شکل گرفته است که واکسیناسیون بتواند کمک شایانی به قطع زنجیره کرونا بکند اما به نظر می‌رسد آنچه همچنان مغفول مانده است بیماریابی است که همچنان به عنوان یک تهدید ایرانیان در معرض آن قرار دارند. آمارهای تست روزانه کرونا در کشورهایی هم جمعیت ایران که از نظر نسبت‌های واکسیناسیون بالاتر از کشورمان هستند حداقل سه برابر بیشتر است این موضوع به آنها کمک می‌کند تا افراد ناقل بیماری سریعتر شناسایی شوند و به تبع آن از گسترش بیماری جلوگیری شود.