آخرین تلاش اروپا برای احیای برجام

بورسان: رویترز در گزارشی مدعی شده است که مقامات غربی اگرچه هنوز به طور کامل امید خود را نسبت به احیای برجام از دست نداده‌اند، اما تا حد زیادی نسبت به آن ناامید شده‌اند. از سوی دیگر،‌ وال‌استریت ژورنال نیز با اشاره به پیشنهاد نماینده اتحادیه اروپا برای دیدار مجدد با مذاکره‌کننده ارشد ایران می‌نویسد که این ترس وجود دارد که این آخرین تلاش اتحادیه برای بازگرداندن ایران و آمریکا به توافق هسته‌ای باشد.

اما با وجود کمرنگ شدن امید برخی به احیای برجام، نباید فراموش کرد امضای توافق در سال ۹۴ هم در اوج بدبینی‌ها صورت گرفته بود. لذا اکتفا به فضای رسانه‌ای و حتی اظهارات عمومی طرفین مذاکره (که گاهی با هدف اغنای مخالفان در داخل یا فرضا برای هدایت جو رسانه‌ای انجام می‌گیرد) ممکن است ما را در درک فضای واقعی و پیش‌بینی سرنوشت مذاکرات منحرف کند.

مرگ تدریجی یک رویا؟

رویترز امروز در گزارشی مدعی شد:‌

منابع آگاه گفتند که مقامات غربی تا حد زیادی امید خود را برای احیای توافق هسته‌ای ایران از دست داده‌اند. در حالی که آنها به طور کامل از این پیمان دست برنداشته‌اند، این باور در حال گسترش است که ممکن است دیگر کار از کار گذشته باشد.

یکی از منابع، که مانند سایر منابع نقل قول شده به دلیل حساسیت موضوع نخواست نامش فاش شود، گفت: «آنها سرم را از دست بیمار بیرون نمی‌کشند... اما انتظار کمی دارم که راهی برای پیشرفت وجود داشته باشد».

چهار دیپلمات غربی این باور را تکرار کردند که توافق در حال زوال است.

در اوایل ماه مارس به نظر می‌رسید برجام در آستانه احیاست، زمانی که اتحادیه اروپا (که مذاکرات را هماهنگ می‌کند) وزیران کشورهای حاضر در مذاکرات وین را برای امضای توافق به اتریش دعوت کرد. اما گفت‌وگوها بر سر خواسته‌های لحظه آخری روسیه و اینکه آیا واشنگتن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را از فهرست سازمان‌های تروریستی خارجی (FTO) خود حذف می‌کند یا نه، موجب آشفتگی شد. درخواست تهران برای حذف نام سپاه از این فهرست با مخالفت بسیاری از قانونگذاران آمریکایی مواجه شده است.

به نظر می‌رسد موضوع درخواست‌های روسیه حل شده است، اما نامگذاری سپاه پاسداران خیر. زیرا انتخابات میان‌دوره‌ای قریب‌الوقوع آمریکا (که ۸ نوامبر یعنی شش ماه دیگر برگزار می‌شود) باعث می‌شود جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده برای فرار از فشار مخالفان داخلی، از حذف نامگذاری سپاه طفره رود.

مقامات دولت بایدن به صراحت اعلام کرده‌اند که هیچ برنامه‌ای برای حذف سپاه پاسداران از فهرست ندارند، اما آن را رد نکرده‌اند و گفته‌اند اگر تهران می‌خواهد واشنگتن چنین گامی فراتر از احیای برجام بردارد، ایران باید به نگرانی‌های فراتر از توافق آمریکا رسیدگی کند.

اشتباه محاسباتی تهران و واشنگتن

یک مقام ارشد آمریکایی گفت: «اگر آنها آماده کنار گذاشتن خواسته‌های خارجی (فراتر از برجام) نیستند، به اصرار بر لغو FTO ادامه می‌دهند و از رسیدگی به نگرانی‌های ما که فراتر از برجام است خودداری می‌کنند، بله، ما به بن‌بستی می‌رسیم که احتمالاً به توافق نخواهد رسید».

این مقام گفت: «آیا (برجام) مرده است؟ ما هنوز نمی‌دانیم و صادقانه بگویم که فکر نمی‌کنیم ایران هم بداند».

به نظر می رسد تا کنون ایران تمایلی به تسلیم شدن در مورد حذف نام سپاه از FTO ندارد.

یک مقام امنیتی ایران گفت: «این خط قرمز ماست و ما از آن کوتاه نخواهیم آمد».

چندین منبع گفتند که هیچ یک از طرفین نمی‌خواهند بپذیرند که مذاکرات ممکن است شکست خورده باشد، با توجه به آنکه واشنگتن امیدوار است تهران از تقاضای خود درباره سپاه صرف‌نظر کند و ایران متقاعد شده است که هر زمان که بخواهد می‌تواند توافق را احیا کند.

در نتیجه، رویدادها ممکن است منحرف شوند، با تمرکز جهان بر حمله روسیه به اوکراین و افزایش قیمت نفت ناشی از آن که به ایران اجازه می‌دهد از صادرات نفت خود درآمد بیشتری کسب کند.

یک دیپلمات غربی گفت: «فکر نمی‌کنم کسی بخواهد بگوید بس است. وی افزود: «آیا این روند به طور نامحدود ادامه می‌یابد و هیچ یک از طرفین قبول نمی‌کنند که تمام شده است؟... احتمالا».

دست بالا را چه کسی دارد؟

علیرغم ادعاها درباره طرح جایگزین برجام، ایالات متحده برای رسیدگی به برنامه هسته‌ای ایران در صورت عدم احیای توافق، گزینه‌های خوب کمی دارد.

به جز اقدام نظامی ایالات متحده یا رژیم صهیونیستی برای نابودی سایت‌های هسته‌ای ایران، اهرم اصلی قدرت‌های بزرگ، کاهش صادرات نفت ایران است.

در حالی که واشنگتن در سال‌های قبل از توافق ۲۰۱۵ حمایت ضمنی مسکو و پکن را برای محدود کردن صادرات ایران از طریق تحریم‌های خود به دست آورد، چنین اتفاق نظری در میان قدرت‌های بزرگ وجود ندارد. تهاجم روسیه به اوکراین علیرغم هشدارهای آمریکا و اروپا نشان می‌دهد که نمی‌توان رضایت مسکو را مسلم انگاشت.

چین خریدار اصلی نفت ایران است و منابع گفتند زمانی که عرضه نفت کم باشد و پکن از ایران نفت را با تخفیف بخرد، کاهش خرید آن دشوار خواهد بود. وزارت خارجه چین در پاسخ به سوالی درباره خرید نفت ایران که نقض تحریم‌های ایالات متحده است، از پرداختن به جزئیات خودداری کرد، اما مخالفت پکن با تحریم‌های فراسرزمینی ایالات متحده را تکرار کرده و از واشنگتن خواست که تحریم‌های یکجانبه خود را لغو کند.

بر اساس گزارش کپلر که جریان نفت را دنبال می‌کند، صادرات نفت ایران از ۶۶۸ هزار بشکه در روز طی فصل آخر ۲۰۲۱، به میانگین ۸۷۰ هزار بشکه در روز در فصل اول ۲۰۲۲ رسید.

یک منبع دیگر بیان کرد ایران در حال حاضر حدود نیمی از حجم نفتی را که در صورت برداشته شدن تحریم‌های آمریکا می‌توانست بفروشد می فروشد، اما به دلیل افزایش قیمت‌ها به همان میزان درآمد دارد. او این پرسش را مطرح کرد که «آیا می‌توان همزمان دو ائتلاف تحریمی ایجاد کرد؟ کار دشواری است». وی گفت: «چرا تهران باید امتیازی دردناک بدهد در حالی که آنها اساساً از مزایای نفتی برخوردار هستند؟».